Fig. 3. De ontschrankers De Koningh in bedrijf1950.
Problemen bij de ontschranking waren jarenlang de
nauwkeurige markering van de paspunten in de negatie
ven en de slechte zichtbaarheid van de geprojecteerde
paspunten. Wezenlijke verbetering hierin werd bereikt
toen voor de triangulatie werd overgegaan op het ge
bruik van de originele luchtfotonegatieven.
De De Koningh ontschrankers werden opgevolgd door
de Zeiss-SEG V in 1957 en de ontschrankers Wild E 4
vanaf 1968.
g. Stereokaartering
Dubbelbeeldkaartering is bij de TDN altijd beschouwd
als een techniek welke, op grond van kostenoverwegin
gen, zoveel mogelijk moest worden vermeden.
Maar natuurlijk was het ook de fotogrammeters van het
eerste uur niet ontgaan, dat Nederland niet helemaal kon
worden ontschrankt. Voorlopig was men echter in het
vlakke westen begonnen met kaartenmaken en had men
besloten met de aankoop van een stereokaarteerappa-
raat te wachten tot men aan Limburg toe was, zodat van
de laatste ontwikkelingen in de instrumentenbouw profijt
zou worden getrokken.
Zo werd in 1939 een Wild-Autograaf A 6 besteld, die na
aflevering in 1940, uit veiligheidsoverwegingen tijdelijk
bij de MD werd geplaatst. Na 1949 is met dit instrument,
en de in 1955 geleverde A 8, de situatie- en hoogtelijnen-
kaartering van Limburg en andere geaccidenteerde ge
bieden uitgevoerd.
De stereokaartering werd nagenoeg geheel overbodig
door het ingebruiknemen van de orthofotoscoop in 1973.
h. Orthoprojectie
Na het op de markt verschijnen van orthofoto-appara-
tuur openden zich nieuwe perspectieven voor een snelle
re situatiekaartering van geaccidenteerde gebieden. Om
hiervan profijt te trekken werd in 1974, na enkele proe
ven, een orthoprojector Wild-PPO 8 aangeschaft, welke
304
op een van de aanwezige apparaten A 8 werd gemon
teerd. In afwachting van de aflevering, konden in 1973
de nodige orthofoto's worden gemaakt met de
Jena-Orthophot B van het ITC.
Blokvereffening
Een aanzienlijke besparing in het aantal benodigde ter-
restrische paspunten, en gelijktijdig een aanmerkelijke
verbetering van het meetkundige verband in de foto
triangulatie, werd bereikt door de ontwikkeling van de
numerieke blokvereffening.
Reeds begin 1962 kon de TDN door bemiddeling van
prof. Roelofs beschikken over een dergelijk programma,
gebaseerd op een in 1961 door een geodetisch student,
W. Sonnenberg (thans directeur van KLM Aerocarto),
ontwikkeld formulesysteem. Het programma draaide op
een IBM 1620; als invoer moesten voorlopige coördina
ten van de verbindingspunten beschikbaar zijn. Deze
voorlopige coördinaten werden toen nog door de TDN
met de hand uit de gemeten radiaalrichtingen berekend.
Dit was waarschijnlijk het eerste numerieke blokvereffe-
ningsprogramma dat in Nederland operationeel was. In
1963 werd het programma ook door KLM Aerocarto in
gebruik genomen. Het werd zodanig aangepast, dat de
gemeten radiale richtingen als waarneming konden wor
den ingevoerd. Een hele verbetering, maar deze uitbrei
ding had wel tot gevolg dat de vereffening daarna niet
meer in Nederland kon worden uitgevoerd; men moest
toen iedere keer persoonlijk naar de IBM 7090 in Düssel-
dorf!
Na 1964 werd dit TDN-programma niet meer gebruikt.
Toen werd overgegaan op het door Van den Hout ont
worpen Anblock-programma, dat destijds op de ZEBRA-
computer van het ITC kon draaien. Bij het buiten gebruik
raken van het programma in 1980 werd overgeschakeld
op de thans toegepaste methode.
j. De uittekening van de luchtfoto
De laatste en meest tijdrovende fase in het fotogramme-
trische proces was het tekenen van de basiskaart of
minuutstuk. Prof. Schermerhorn had in 1931 voor het
uittekenen van ontschrankte dia's voor de Rivierkaart de
stereopantograaf ontwikkeld en deze werd natuurlijk in
1932 ook voor de kaartering van de TDN ingezet. Maar
dat was geen succes, want de hoeveelheid zeer kleine
details was zo groot, dat de puntsgewijze kaartering met
twee operateurs eigenlijk niet uitvoerbaar bleek.
In uiterst korte tijd is door Schermerhorn daarna een
variant ontworpen, de stereokartograaf, waarvan De
Koningh er al in 1933 vier aan de TDN afleverde. Bij dit
apparaat (fig. 4) werden een ontschrankte glasdia
Fig. 4. De stereokartograaf anno 1934.
NGT GEODESIA 82
