Het ontschranken wordt uitgevoerd in apparaten Wild
E4. Deze instrumenten hebben uitstekende optische
eigenschappen. Ze zijn niet voorzien van een automa
tische vluchtpuntssturing, hetgeen echter eerder een
voordeel dan een nadeel kan worden genoemd. Het in
stellen van de ontschranker wordt gedaan met behulp
van een paspuntsblad, waarop de exacte ligging van de
paspunten op schaal 1 12 500 is uitgezet.
Door verandering van vergrotingsfactor en hellings
verandering van het projectievlak om twee assen, wordt
de geprojecteerde paspuntenconfiguratie tot dekking
gebracht met de figuur op het paspuntsblad. De na de
instelling overblijvende restverschillen blijven minder dan
0,1 mm.
Orthofoto-techniek
Wanneer de verschillen in de terreinhoogte per luchtfoto
te groot worden, wordt differentiële ontschranking toe
gepast. Hiervoor is een orthofotoscoop Wild PPO 8 be
schikbaar, gemonteerd op een stereokaarteerapparaat
Wild A8. Ook hierbij worden per model eerst paspunten
overgedragen, zodat uiteindelijk aan de vier hoeken van
het model paspunten zijn gemarkeerd.
Het is een on-line apparaat, waarbij met continu varia
bele snelheid profielen in Y-richting worden afgereden,
terwijl men er daarbij voor zorgt het meetmerk steeds op
het terrein te houden. Optische interpolatie is bij dit
direct-werkende procédé niet mogelijk.
Het instellen van het instrument (oriënteren, schaalbe-
rekening, instelling belichtingsregeling e.d.) kost onge
veer 40 minuten, de scan-tijd varieert met de breedte van
de gekozen spleet, de snelheid en de geaccidenteerdheid
van het terrein. Per dag worden ongeveer drie orthofoto-
modellen geproduceerd.
Stereokaartering
Een beperkt aantal hoge objecten, zoals hoge viaducten
of bruggen en zeer hoge gebouwen, worden apart ge-
kaarteerd in een stereokaarteerapparaat Wild A8. Van de
plot wordt een filmpje 1 12 500 gemaakt.
Samenstelling van de graveergids
De ontschrankte foto's en orthofoto's, welke op een be
paalde basiskaart vallen, moeten worden gemonteerd
tot een soort gecontroleerd fotomozaïek. De diapositie
ven worden nauwkeurig midden door de afgebeelde
paspunten afgesneden met een Klimsch Sekant snij-
apparaat. Dan worden alle dia's gemonteerd op een vel
heldere polyester montagefilm, waarop met de coördina-
tograaf alle paspunten zijn uitgezet. Zo ontstaat een
montage van spiegelbeeldige diapositieven op schaal
1 12 500. Dit fotobeeld wordt afgedrukt op geel stabi-
lene (een polyester graveerfolie, voorzien van een gevoe
lige laag). De belichting gebeurt in het vacuümraam; de
ontwikkeling vindt plaats in de ozalidmachine.
Als van een blad ook hoge objecten in het stereokarteer-
apparaat zijn uitgewerkt, worden die details in rood op
het fotobeeld opgekopieerd. De zo ontstane „kaart", de
graveergids, is nu gereed voor de gravure van het lijnen-
patroon.
Foto-interpretatie en terreinverkenning
Terwijl de fotogrammeter bezig was met alle hiervoor ge
noemde handelingen, heeft de topograaf niet stilgeze
ten. Op papiervergrotingen 1 10 000 van de luchtfoto
negatieven heeft hij onder de spiegelstereoscoop een
foto-interpretatie uitgevoerd. Hij stelt daarbij vast welke
details uit de foto in de kaart moeten worden afgebeeld.
De resultaten van de interpretatie worden op de fotover
groting aangetekend. Na de interpretatie volgt de ter
reinverkenning, waarbij allerlei details, die niet of niet
geheel zeker op de foto kunnen worden onderscheiden,
ter plaatse op de foto worden aangegeven. De terrein
verkenning gebeurt in de regel per fiets of te voet. Zodra
een topograaf een foto volledig heeft verkend, zendt hij
deze naar kantoor. Als de planning klopt, heeft de foto
grammeter de graveergids aan de tekenaar afgeleverd
tegen de tijd dat de topograaf zijn eerste resultaten
opstuurt.
Fotogravure
Op de graveergids worden met de elektronische coördi-
natograaf Contraves het RD-ruitennet en de getriangu-
leerde punten gegraveerd, waarna de kartograaf met de
gravure van het blad kan beginnen. De tekentafels zijn
voorzien van regelbare onderverlichting en kunnen in
hoogte en helling worden versteld.
De door de topograaf opgewerkte verkende luchtfoto
dient als leidraad. Alle op de verkende foto aangeteken
de details worden op de gids met de hand ingegraveerd.
Voor de basiskaart gebruikt men enkelvoudige afgeron
de zilverstalen graveernaalden, die door de instrument
makerij in voorraad worden gemaakt. Het graveren ge
beurt uit de hand, langs een driehoekje, waarbij voor
kleine details soms een loep als hulpmiddel wordt
gebruikt. Bij het graveren van gebouwen en bosranden
moet speciaal rekening worden gehouden met schaduw
en omval, zodat toch de horizontale projectie wordt ge
graveerd.
Dit procédé van fotogravure, d.w.z. het graveren van
het kaartbeeld direct in het fotobeeld zelf, is specifiek
voor de TDNHet heeft als belangrijke voordelen, dat af
wijkingen van de juiste ligging onmiddellijk kunnen wor
den geconstateerd en gecorrigeerd, terwijl tevens het
aantal vergeten objecten uiterst gering blijft. Als na
delige eigenschap geldt, dat het graveren van de uiterst
kleine details zeer belastend voor de ogen is. De gra
veurs hebben de neiging met hun ogen zeer dicht bij hun
werk te gaan zitten.
Verder moeten zeer hoge eisen worden gesteld aan de
fotografische kwaliteit van de originele luchtopnamen.
De kwaliteit van het fotobeeld op de graveergids is, ten
gevolge van het reproduktieprocédé, duidelijk minder
dan die van het origineel.
De bebouwing is bij het uittekenen het meest precair.
Men zou dan ook kunnen veronderstellen dat de nauw
keurigheid van de bebouwing bij enkelbeeld-fotogram-
metrie niet onaanzienlijk slechter is dan bij toepassing
van dubbelbeeld-uitwerking. Dit wordt echter niet
gesteund door de uitkomsten van een recente proef van
Commissie D van de OEEPE, (de Proef Fribourg), waar
uit geen enkel verschil in nauwkeurigheid tussen de bei
de technieken werd gevonden, noch voor de bebou
wing, noch voor de andere details.
De gravure van een volledige basiskaart kost voor een
kaartblad van gemiddelde dichtheid 400 manuren
werk. Na de voltooiing wordt het blad in het wintersei
zoen door de topograaf gecontroleerd en aangevuld met
uitbreidingen die nog niet op de foto zichtbaar waren.
Uit de gegraveerde basiskaart worden alle andere topo
grafische kaarten afgeleid.
308
NGT GEODESIA 82
