toenam, maar dat het violet en blauw, die door het
eerste prisma het sterkst werden gebroken, in het twee
de prisma wederom een grotere breking ondergingen
dan het rode en het gele gedeelte, en dit zonder enige
verbreding van het beeld". [31.
CC et-V
V-r-lf
fj <3
Figuur 2. De figuren 7 en 2 zijn ontleend aanThe unpublished first
version of Isaac Newtons Cambridge lectures on optics, 1670-
1672", Cambridge University Library 1973.
Men kan zich licht voorstellen hoe het Newton geïntri
geerd door het vreemde langgerekte kleurverschijnsel
voor de geest moet hebben gezweefd, om met behulp
van een tweede prismatische breking, de kleuren te neu
traliseren en een achromatische afbeelding van de zon te
verkrijgen. Het mislukken van deze opzet leidt hem tot
het verrichten van een boeiende serie experimenten, die
de grondslag vormen van de huidige spectraalanalyse.
Newton „ziet" hierbij de zeven voornoemde kleuren,
geïnspireerd door de van oudsher bekende occulte bete
kenis van het getal 7, waaraan de zeven dagen van onze
week en de muzikale toonschaal, het octaaf, nog herin
neren. Een van de vele originele gedachten van Newton
is, deze zeven kleuren te rangschikken in een kleuren-
cirkel, de eerste ooit ontworpen (figuur 3), waarbij iedere
kleur een plaats krijgt toegemeten volgens „de zeven
muzikale toonintervallen van de acht tonen sol, la, fa,
sol, la, mi, fa, sol, evenredig met de getallen 1/9, 1/16,
1/10, 1/9, 1/10, 1/16, 1/9", waarbij het middelpunt als
witpunt is gekozen [4],
Newton demonstreert de mogelijkheid met behulp van
deze kleurencirkel de resultaten van kleurmenging te
construeren, en hoewel deze „muzikale" opzet afwijkt
van onze huidige inzichten, is ze de grondslag voor de
moderne kleurmeting. Mede door de ontdekking van
Thomas Young in 1803, dat de spectrale kleuren in de
genoemde volgorde eenvoudig blijken samen te hangen
met de idee van een continu toenemende trillings
frequentie, is het deze Newtonische kleurenreeks, die
nog heden ten dage vrijwel ieder denken over kleur be
heerst.
Een studie van encyclopedische artikelen over kleur is
overtuigend [5], Steeds weer worden de legendarische
zeven kleuren als „hoofdkleuren" uit een prisma geto
verd, niet zelden zonder zelfs maar een kleine lichtdoor-
latende opening als onontbeerlijke voorwaarde in de
voorstelling op te nemen, waarna ons kleurenzien zonder
meer wordt gekoppeld aan het smalle zichtbare bandje
uit het elektromagnetische golfspectrum. De figuren 4
en 5 tonen dit aan voor twee Nederlandstalige encyclo
pedieën, terwijl figuur 6 aan een populair boek over holo
grafie is ontleend [5],
Figuur 4.
Figuur 3. De eerste kleurencirkel, Newtons rangschikking van de
zeven kleuren van het spectrum volgens de muzikale tooninter
vallen 1/9, 1/16, 1/10, 1/9, 1/10, 1/16, 1/9.
Figuur 5. Het ontstaan van de zeven prismatische kleuren" vol
gens twee Nederlandstalige encyclopedieën. Fig. 4 Grote Winkler
Prins [5], fig. 5 Standaard [5].
Voor een juist begrip loont het de moeite het experiment
van Newton te herhalen met een prisma en een variabele
spleet van twee zwarte kartonnetjes op een wit fond.
Nadat men door het prisma de spleet beschouwend zich
evenals Newton door de levendige en intense kleu
ren heeft laten afleiden, observeert men echter al snel
dat het niet goed mogelijk is de verwachte zeven kleuren
394
NGT GEODESIA 82
