Fig. 3. Voorbeeld van een indirecte afstandmeting.
prevaleren van de richting van het lange perceel staat de
basis niet loodrecht op de afstand AE. Een inspectie in
het terrein, met het doel iets van de basispunten B en C
terug te vinden, leverde niets op. Aanvankelijk, na be
studering van de kaart van Dou (zie fig. 6), werd ver
moed dat de basis zou liggen bij de op de kaart aange
geven Banpaal, op de grensscheiding van de gemeenten
Egmond en Bergen [1]*). Naderhand bleek dat deze ver
onderstelling niet juist was.
Berekening en constructie van het net
Claes Jansz. heeft alleen de basishoeken gemeten:
Z ACB 33°37' (in de figuur staat abusievelijk
23°37'Z ABC 135°52'; Z ECB 122°30';
Z EBC 49°23'Uit de basislengte van 280 roeden (zie
hierna voor de roedelengte) werden eerst de lengten van
de hulplijnen BG en CF berekend en vervolgens uit deze
hulplijnen de lijnstukken CG, GA, BF en FE. Met een
loodlijn uit A op het verlengde van EC konden AH en HE
worden berekend en daaruit tenslotte de afstand waar
om het was te doen: AE 2519 roeden.
Om de constructie van de figuur op de kaart 1 25 000
te kunnen uitvoeren, dient allereerst de lengte van de ge
bruikte roede te worden achterhaald. Claes Jansz. heeft
ons daarover geen bericht nagelaten. We moeten zelf
onze conclusie trekken. Waarschijnlijk gebruikte hij een
roede van de z.g. Hondsbosse of Zijpse maat: 3,42
meter [2]Deze veronderstelling is gebaseerd op het
noemen van die maat in enkele berekeningen in zijn ge
schreven leerboek. Echter niet bij de berekeningen van
de perceelgrootte e.d., maar bij de berekeningen van de
inhoud van lichamen, zoals de kegel en de bol, achterin
het leerboek. Het is echter ook mogelijk, dat zijn roede
een lengte had van 3,49 meter [3], de z.g. Geestmeram-
bachtse roede.
Dat hij twee verschillende roeden onder zijn instrumenta
rium bezat, kan worden afgeleid uit een smalle strook
papier die ergens tussen de bladen van zijn handschrift
was verborgen, en waarop de Hondsbosse en de Geest-
merambacht maat met elkaar werden vergeleken. Claes
Jansz. geeft daarbij de verhouding: Hontbos verdeelt
in 10000 deelen soo doet geestmerambacht 10303 der
zei ver deelen".
Met de lengte van 3,42 meter van de Hondsbosse roede
werd de afstand Alkmaar - Egmond aan Zee nage
rekend: 8 615 meter. Controle was echter noodzakelijk.
De nummers 11] t.m. [5] verwijzen naar „Literatuur" op p. 161
aan het eind van dit artikel.
Fig. 4. Tegenwoordige toestand van het terrein waarin de basis
meting werd uitgevoerd.
Sammer
Fig. 5. Reconstructie van het basisnet en van de ligging van de voormalige toren van de kerk van Egmond aan Zee.
158
NGT GEODESIA 84
