f:
««ttwTrrfrrd; t.s
dRft 'c itimitlinrr lm nul
ió*
Verticale luchtfoto van huis en tuin van Paleis Het Loo Iopname-
schaal ca. 1 4000; opnamedatum 8 juli 1984). De ongeveer zuid-
noord gerichte hoofdas is de symmetrie-as van de formeel aange
legde tuin. Op de dwarsas in de benedentuin, die direct achter het
gebouw ligt, bevinden zich van west naar oost: de Cascade van
Galatea, de Aardglobe, de Venusfontein, de Hemelglobe en de
Cascade van Narcissus. Let op de schaduwen van de globes.
De figuratie op de globes werd overgenomen uit de atlas van Coro-
nelli. De daarin afgedrukte bolsegmenten werden fotografisch tot
op de gewenste globeschaal vergroot en daarna op de globes ge
plakt. Tenslotte werd de figuratie via een speciale graveermethode
op de koperen globes overgenomen. Afgebeeld is de beplakte aard
globe.
treft de opstelling van de aard- en hemelglobes in de ver
diept aangelegde benedentuin. De beschrijvingen van de
17e eeuwse tuin, o.a. die door Walter Harris, en teke
ningen en kaarten maken melding van deze globes, hoe
wel zij slechts in grote lijnen overeenstemmen. Volgens
de beschrijvingen moeten de globes opvallende verschij
ningen zijn geweest, te meer daar het niet gebruikelijk
schijnt te zijn geweest in formele tuinen zulke globes te
plaatsen. Misschien was Willem III een liefhebber, want
toen de bekende Italiaanse globemaker Vincenzo Coro-
nelli in 1696 via Duitsland en Nederland, Engeland be
zocht, bracht hij een stel globes met een diameter van
1 14 voet mee voor Koning Willem III [Wallis, 1969], Dit
werden niet de globes voor de tuin van Het Loo, want
blijkens een prent en andere gegevens stonden die daar
zeker al in 1692.
Een kunsthistorische beschouwing van deze globes en
een beschrijving van hun restauratie is te vinden in [Van
Asbeck en Aardoom, 1984]. Dit artikel vermeldt ook de
overwegingen die hebben gegolden bij de oriëntering
van de nieuwe globes in de tuin. In belangrijke mate
waren deze van globaal-geodetische aard, niet alleen
omdat het (1) globes betrof, maar vooral ook omdat de
geodesie in (2) wereldwijd verband in het geding was, zij
het dat slechts een (3) beperkte nauwkeurigheid was
vereist. Dit stukje, in die zin, driedimensionale globale
geodesie zal hier nog eens worden beschreven als een
NGT GE0DESIA 85
kleinschalige illustratie van wat er bij de globale geodesie
komt kijken. Bovendien is het nauwkeurig oriënteren
van grote tuinglobes geen alledaagse landmeetkundige
bezigheid.
Oriëntering van de aardglobe
Als voorbeeld voor de indeling van de globes koos de
restauratie-architect ir. J. B. baron Van Asbeck de 3 Vi-
voets globes van Coronelli [Wallis, 1969]. Deze werden
omstreeks 1700 vervaardigd en konden representatief
worden geacht voor het wereldbeeld ten tijde van de
eerste aanleg van de tuin.
De in de atlas van Coronelli afgedrukte bolsegmenten
werden fotografisch vergroot tot de schaal die paste bij
de nieuw te plaatsen globes met een diameter van 1,80
m. Vervolgens werden ze op de halfronden van de glo
bes geplakt, zodat de figuratie tot de gewenste mate van
detaillering op de roodkoperen globes kon worden over
genomen door middel van een speciale graveermethode.
De globes hebben een wanddikte van ongeveer 3 mm en
wegen elk 350 kg, dus 175 kg per halfrond.
Wat de aardglobe betreft, werden van het kaartbeeld
van Coronelli de kustlijnen in gegeneraliseerde vorm
overgenomen, alsmede enkele van de grootste rivieren
en de begrenzingen van binnenzeeën. De meridianen en
parallellen werden om de 15° aangegeven, en voorts de
207
