jaar ten opzichte van de sterrenhemel met een openings
hoek van ongeveer 23°,5 (de helling van de equator ten
opzichte van de ecliptica) een kegelmantel doet door
lopen om de poolas van de ecliptica. Deze poolas snijdt
de hemelglobe op de beide poolcirkels, maar deze snij
punten zijn niet aangeduid. Als gevolg van de precessie
stond de Poolster (Polaris) in 1700, zoals de globe aan
geeft, verder van de noordelijke hemelpool af dan thans
het geval is.
Het snijpunt van de hemelequator met de ecliptica nabij
het punt waar de zon zich omstreeks 21 maart jaarlijks
bevindt, heet het lentepunt. Dit lentepunt doorloopt, ten
gevolge van de precessie, de ecliptica in ongeveer 26 000
jaar in westelijke richting, dus tegengesteld aan de draai
ingsrichting van de aarde. Op de hemelglobe van Coro-
nelli is de stand van de equator in het jaar 1700 aange
geven. De eerste hemelmeridiaan, dus het nulpunt voor
de telling van rechte klimming gaat door het lentepunt
van tijdstip 1700.
De sproeiende hemelglobe in de tuin, gezien in zuidelijke richting.
Op de achtergrond het paleis.
Omdat de sterrenhemel ten opzichte van de aarde draait,
is de oriëntering van de hemelglobe ingewikkelder dan
die van de aardglobe. Niet alleen draait de sterrenhemel
ten gevolge van de niet-eenparige dagelijkse aswente
ling van de aarde, maar ook verandert de richting van de
wentelingsas van de sterrenhemel gezien vanaf de aarde
[Aardoom, 1983], Dit laatste verschijnsel heet poolbe-
weging. Als gevolg van de onderlinge draaiing zal de
oriëntering van de hemelglobe worden bepaald door een
te kiezen tijdstip waarvoor die oriëntering geldt.
Besloten was de hemelglobe zodanig te oriënteren dat
zij, gezien vanaf Het Loo, de stand van de sterrenhemel
weergeeft zoals ten tijde van de geboorte van Prinses
Mary II Stuart, de echtgenote van Koning-Stadhouder
Willem III. Volgens de gegevens die door het Rijks
museum Paleis Het Loo in Engeland werden ingewon
nen, werd Mary te Londen geboren op woensdag 30
april 1662 „past one of the clock". Deze datum is te
rekenen in de Juliaanse kalender die in Engeland nog tot
1752 gold en het tijdstip daarop is geïnterpreteerd als 1
uur in de ochtend, plaatselijke burgerlijke tijd, gebaseerd
op de stand van de zon ten opzichte van de plaatselijke
meridiaan.
Omdat de poolbeweging een op de schaal van de he
melglobe slechts verwaarloosbaar kleine schommeling
van de poolas van de hemelglobe om de geografische
poolas van de aardglobe uitmaakt (hoogstens 1 a 2 /tm),
kon de poolas van de hemelglobe evenwijdig aan de
poolas van de aardglobe worden genomen. Zoals reeds
opgemerkt, zou deze evenwijdigheid van poolassen een
belangrijk element kunnen zijn geweest in de oorspron
kelijke symmetrische tuinaanleg.
Bij de aldus gekozen evenwijdigheid van de poolassen
rest ons slechts de hemelglobe zodanig om haar poolas
te draaien, dat zij de stand van de sterrenhemel weer
geeft, zoals die vanaf Het Loo zichtbaar was toen Prin
ses Mary II Stuart te Londen werd geboren. Het tijdstip
van deze gebeurtenis geven we in het vervolg kortweg
aan met T. De gevraagde standhoek van de globe is in
twee stappen afgeleid:
1. Nagegaan is waar de zon zich op T in haar baan (de
ecliptica) bevond.
2. De hemelglobe is in gedachten zó ver om haar poolas
gedraaid, dat de onder 1. gevonden positie van de
zon overeenkomt met de positie van de werkelijke
zon, gezien vanaf Het Loo op tijdstip T.
Met voldoende precisie (1', één boogminuut, komt
De sproeiende aardglobe in de tuin, gezien in noordelijke richting.
Op de achtergrond rechts is nog juist de Koningsspuiter zichtbaar.
overeen met slechts 0,3 mm op de globe) kan de lengte
L van de zon worden berekend uit:
L 279°42' (T - 1900,0) x 2160046'
L is de boog, gemeten langs de ecliptica, die de zon
oostwaarts heeft afgelegd, gerekend vanaf het actuele
lentepunt. Hierbij wordt gerekend met een gemiddelde
denkbeeldige zonnestand (de middelbare zon), waarop
de tijdrekening is gebaseerd. Ook al zou T in ware zonne
tijd zijn uitgedrukt, dan nog zou het verschil (de tijdsver-
effening) juist op 30 april verwaarloosbaar klein (onge
veer 3 minuten) zijn geweest. T - 1900,0 is het aantal
Juliaanse eeuwen van 36525 dagen verstreken sedert
het middaguur (twaalf uur plaatselijke zonnetijd) te
Greenwich (Londen) op Nieuwjaarsdag van het jaar 1900
volgens de Gregoriaanse kalender.
Bij de bepaling van T - 1900,0 is het van belang te be
denken dat de geboortedatum (30 april 1662) in de Ju
liaanse kalender werd gerekend. Zoals opgemerkt, zou
deze kalender in Engeland nog 90 jaar in gebruik blijven.
Het is in dit verband slechts interessant erop te wijzen
dat in de meeste Nederlandse gewesten de Gregoriaanse
kalender al in 1582 de Juliaanse verving, maar dat dit in
Gelderland eerst in 1700 geschiedde door voor 1 juli van
dat jaar 12 juli te schrijven [Van Wijk, 1932]. Toen Prin
ses Mary in 1662 werd geboren, was het in Apeldoorn
dus 30 april, maar op vele plaatsen in Nederland al 10
mei.
210
NGT GEODESIA 85
