Nederlands fabrikaat1)
De afstandmeter van T. H. Snoeck (ca. 1865)
II
door H. C. Pouls, adjunct-secretaris van de Rijkscommissie voor Geodesie.
SUMMARY
Made in Holland
The distance measuring instruments of T. H. Snoeck
The Department of Geodesy in Delft possesses a small instrument and a seven page handwritten in
struction, dated 30th July 1865, by T. H. Snoeck, a major in the Dutch army and serving with the
artillery.
The instrument is very small 10,5 x 4,5 x 2,3 cm (or roughly 4x2x1 inch). Based on the principle of
the sextant this instrument has a special construction for distance measuring.
After a description of a previous instrument, invented by the major, detailed information is given about
this very ingenious instrument.
Inleiding
Het principe van de tweevoudige spiegelreflectie werd
en wordt in diverse meetinstrumenten toegepast; instru
menten bestemd voor gebruik door zeevaarder, land
meter of militair. Hierbij kunnen twee typen worden on
derscheiden. In de eerste plaats hoekmeetinstrumenten.
Bij deze instrumenten kunnen de twee spiegelende vlak
ken een vaste stand ten opzichte van elkaar hebben, zo
als bij de hoekspiegel of het pentagoonprisma, öf be
weegbaar zijn zoals bij de sextant.
In de tweede plaats vindt spiegelreflectie toepassing bij
de afstandmeting. Hier zijn de spiegels op enige afstand
van elkaar geplaatst. Deze afstand dient dan als basis
voor het indirect meten van de afstand van het instru
ment tot een ver gelegen punt. Ook hierbij zijn twee uit
voeringen mogelijk, namelijk één waarbij de spiegels een
vaste stand ten opzichte van elkaar hebben en de basis
groter en kleiner kan worden. Bekende voorbeelden zijn
de BRT van Jenoptik en de vooroorlogse Teletop van
Zeiss. Daarnaast kan de basis constant zijn en een of bei
de spiegels beweegbaar; hierbij is de draaiing een hulp
middel bij de afstandmeting. Dit laatste type werd vooral
toegepast door militairen en aan boord van oorlogs
schepen. De afstandmeter van Le Cyre, die in gebruik
was in de tweede helft van de 19e eeuw, is een voor
beeld van dit type [1]2). De opkomst van de moderne
elektronische afstandmeting, waarbij sneller, nauwkeuri
ger en over grotere afstanden kan worden gemeten,
heeft bijna overal deze optische instrumenten verdron
gen.
Interessant, in verband met de toepassing van de dubbe
le spiegelreflectie, is een instrumentje, met bijbehorende
beschrijving, dat zich bevindt in de collectie van de Af
deling der Geodesie (afb. 1). Het gaat hier om „Den
Afstandsmeter volgens de vinding van den Majoor
Snoeck". De uitvoerige beschrijving is gedateerd en ge
tekend: „Dordrecht den 30e Julij 1865. De Majoor der
Artillerie, Jh. T. H. Snoeck". Bij nadere beschouwing
blijkt dit instrumentje een combinatie te zijn van de toe
passing van de twee hierboven genoemde typen.
1) Vierde aflevering uit de serie bijzondere objecten uit de histo
rische instrumentenverzameling van de Afdeling der Geodesie
van de Technische Hogeschool Delft; foto's A. B. Smits en foto
dienst TH Delft.
2) De nummers 11] t.m. [5] verwijzen naar „Noten" op p. 205 aan
het eind van dit artikel.
Jonkheer T. H. Snoeck
Als zoon van een Generaal Majoor werd Thomas Hen
drik Snoeck op 23 juli 1808 in Beers geboren. Toen hij
1414 jaar oud was, begon hij zijn militaire loopbaan.
In 1830 en 1831 nam hij deel aan de strijd tegen de op
standige Belgen, waarvoor hij de Militaire Willemsorde
4e klasse kreeg. Op 10 oktober 1831 werd hij 1e luite
nant, op 2 mei 1848 kapitein en op 11 maart 1860 volgde
zijn bevordering tot majoor, welke rang hij, blijkens het
bovengenoemde geschrift, nog in 1865 bekleedde |2]
Volgens zijn conduitestaat had hij zich verdiept in reke
nen, meetkunde, algebra, driehoeksmeting, beschrijven
de meetkunde, differentiaal- en integraalrekening, me
chanica, werkdadige meetkunst landmeetkunde),
fortificatie-, artillerie- en pontonnierswetenschap en de
beginselen van sterrenkunde en natuurkunde. Dit lijkt,
zeker voor die tijd, een indrukwekkend pakket, maar is
toch niet uitzonderlijk te noemen voor iemand, die vanaf
het begin diende bij een bij uitstek technisch wapen, na
melijk de artillerie. Het betrokken zijn bij de artillerie zal
de oorzaak zijn van zijn belangstelling voor de afstand
meting. Snoeck blijkt namelijk al eerder dan in 1865 af
standmeters te hebben bedacht.
In de Militaire Spectator van 1855 is een ingezonden stuk
te vinden van de kapitein bij het 2e Regiment Vesting-
Artillerie, Jhr. T. H. Snoeck, getiteld „Beschrijving van
een afstandmeter voor het gebruik te velde; voorgesteld
door den ondergeteekende". In hetzelfde tijdschrift vin
den we in 1862 een beschrijving van een „Afstand- en
hoekmeter", nu van de Majoor der Artillerie Jhr. F. H.
Afb. 1. Het instrument en de beschrijving van Majoor Snoeck
IFotofotodienst TH Delft.)
202
NGT GEODESIA 85
