298
hangen. Het daarvoor gebruikte metaal wordt „antimagnetisch"
genoemd, maar is het kennelijk niet. Ook andere fabrikanten ge
bruiken het in compensatorinstrumenten.
De bijzondere constructie van de compensator in de Ni 1 verklaart
de veel grotere magnetische gevoeligheid daarvan vergeleken met
andere instrumenten.
Zeiss heeft inmiddels een nieuwe, werkelijk antimagnetische, me
taallegering voor de ophangdraden gevonden, die sinds het najaar
van 1982 standaard in alle Ni 1 waterpasinstrumenten wordt toege
past. Oude instrumenten kunnen van een nieuwe compensator
worden voorzien.
Baakverdeling
Om bij de Duitse waterpassingen de hoogst bereikbare nauwkeu
righeid te behalen, worden alle gebruikte invarwaterpasbaken
regelmatig gecalibreerd. Drie papers beschrijven de daarvoor ge
bruikte, grotendeels automatische, methoden en de daarbij tegen
gekomen problemen.
Interessant is de gedachte van Schlemmer om de laser interferentie
comparator, waarmee baken worden gecalibreerd, te gaan gebrui
ken om de baakverdeling aan te brengen. De bij een proef bereikte
resultaten zijn heel goed, want de afwijkingen van de aangebrachte
verdeling lagen binnen 5 micron. Aldus vervaardigde baken zouden
later niet meer streep voor streep behoeven te worden gecali
breerd. Voor de gebruiker is ook aantrekkelijk, dat in principe elke
gewenste vorm van baakverdeling zou kunnen worden aange
bracht.
Temperatuur
Zippelt heeft bij veldmetingen de temperatuur van waterpasbaken
gemeten en is het effect daarvan op de nauwkeurigheid nagegaan.
Hij vond, dat de invarband van een in de zon staande baak een tot
10° C hogere temperatuur kan hebben dan de lucht. Verder is van
belang of de baak met de voorkant of met de achterkant naar de
zon staat gericht. Bij normaal waterpassen fluctueert de tempera
tuur van de invarband sterk.
Geconcludeerd wordt, dat het alleen dan mogelijk is zinnige tempe-
ratuurcorrecties te bepalen, wanneer de uitzettingscoëfficiënten
van de gebruikte invarbaken goed bekend zijn. Uitsluitend wanneer
baken dezelfde kleine uitzettingscoëfficiënt hebben, is verwaarlo
zing van het temperatuureffect bij nauwkeurigheidswaterpassing
toegestaan.
Refractie en andere systematische fouten
Remmer leidt in een inleidende beschouwing af, dat de tempera
tuur in het veld met een nauwkeurigheid van 0,02° C moet worden
gemeten om voor refractie te kunnen corrigeren.
Frevel beschrijft de in 1972 in Koblenz uitgezette waterpas-test-
kring, waar waterpasploegen de nauwkeurigheid van hun werk
kunnen testen. De kring is 7,15 km lang, bestaat uit 29 secties en
heeft een maximaal hoogteverschil van 146 m. Als gevolg van de
hellingen zijn er 250 slagen nodig om de kring te meten. De resulta
ten van 35 metingen zijn vergeleken. De sluitfouten vielen alle ruim
schoots binnen de tolerans van 2 |/L 5,4 mm. De berekende
hoogten van de bouten in de kring vertonen echter grote ver
schillen; de variatie in de hoogte van het hoogste punt is ongeveer
8 mm.
Verrassend is, dat de afwijkingen symmetrisch zijn met de terrein-
vorm. Kennelijk spelen systematische fouten een rol, zoals de
schaal van de gebruikte baken, de lengteverandering van de invar
baken onder invloed van temperatuurveranderingen, aardmagne-
tische invloed, refractie, enz.
Heer geeft een overzicht van acht in de literatuur beschreven re
fractiemodellen en de daarop gebaseerde correctieformules. Om de
effectiviteit van deze refractiecorrectieformules te bestuderen, is tij
dens speciale waterpassingen op de testkring in Koblenz gelijktijdig
de temperatuur op 0,5, 1,5 en 2,5 m boven de grond gemeten en
is aanvullende informatie vastgelegd betreffende onder meer lucht
druk, bewolking, waterdampdruk, windsnelheid en andere atmos
ferische grootheden. Volgens de acht genoemde modellen zijn de
correcties op alle voor- en achteraflezingen berekend, evenals de
daaruit resulterende correcties op de hoogten van de peilmerken.
Geconcludeerd wordt, dat de correcties bij alle modellen hetzelfde
teken hebben en dat de kringsluitfouten gelijk gebleven (bij één
model) of tot maximaal 30% kleiner zijn geworden. „De resultaten
laten zien dat er nog veel werk te verrichten is".
Foutentheorie. Beweging van de aardkorst
In een aantal bijdragen wordt ingegaan op correlatie in waterpas
netwerken, en op het opsporen van fouten.
Kok beschrijft de bij de Afdeling der Geodesie in Delft ontwikkelde
toetsingsmethoden en past die toe op waterpassingen.
Tenslotte staan meerderen stil bij de bepaling van recente bewe
gingen van de aardkorst, te bepalen uit herhaalde waterpassingen
en zwaartekrachtmetingen.
Slot
Het totaal overziend, kan worden geconcludeerd dat het 490 pagi
na's dikke boek zeer veel interessants biedt voor ieder die waterpas-
werk met uiterste nauwkeurigheid verricht.
ir. H. Rietveld
SSVI
Bij de Stichting Studiecentrum voor Vastgoedinformatie zijn de
volgende onderzoeksrapporten te verkrijgen:
Een voorstudie over de informatievoorziening voor het volks
huisvestingsplan, Onderzoeksrapport (1981/2a).
Een voorstudie over de informatievoorziening voor het volks
huisvestingsplan, Samenvatting 1981 /2b)
Onderzoek Instruktie Kadaster Suriname (1981/3).
Een voorstudie over de toepassing van digitale topografische
gegevensbestanden voor gemeenten (1981/4).
FRANK. Een systeem voor Fotografische Registratie voor Ana
loge Beeldpresentatie en Kaartvervaardiging (1982/1).
IDECAP. Interactief Pictorieel Informatiesysteem voor Demo
grafische en Planologische Toepassingen. Een verkennend en
vergelijkend onderzoek (1982/2).
Thematische kaarten voor beleid (1982/3).
Vastgoedinformatie in de jaren tachtig. Samenvatting; Onder
zoeksprogramma voor de Stichting Studiecentrum voor Vast
goedinformatie (1982/4a).
Vastgoedinformatie in de jaren tachtig. Onderzoeksprogramma
voor de Stichting Studiecentrum voor Vastgoedinformatie
(1982/4b).
Vastgoedregistratie 's-Gravenhage. Samenvatting 19825a
Vastgoedregistratie 's-Gravenhage 1982/5b)
Classificatie van topografische elementen. Verantwoording Ge
bruikersrapport 1e uitgave (1982/6).
Classificatie van topografische elementen. Gebruikersrapport
Ie uitgave (1982/6).
Vooronderzoek naar methodiek en toepassing van een energie-
kaart (1983/1).
Vastgoedregistratie Deurne (1983/2).
Een onderzoek naar de kwaliteit en kosten van de conversie van
topografische elementen naar digitale vorm in het proefgebied
Bathmen (1983/3a).
Conversie van grootschalige leidingenbeheerkaarten en het ge
nereren van een verzamelkaart met behulp van een interactief
grafische voorziening in het proefgebied Vleuten de Meern
(1983/3b).
Naar een nieuwe HTW. Vooronderzoek naar een nadere taak
stelling van het project Normstelling en Normbeschrijving in de
Landmeetkunde (1983/4).
Een allocatie- en vereffeningsmodel voor de toedeling in de
landinrichting. Het optimaliseren van gestructureerde bedrijfs
inrichtingsalternatieven (1983/5).
Seminar Vastgoedinformatie bij Gemeenten, Bundel bevatten
de de Seminarvoordrachten, juni 1983 (1983/5).
Digitale Topografie voor gemeenten 2e fase; Techniek en Toe
passing van Ruimtelijke Gegevensstructuren 1984/la).
Digitale Topografie 2e fase; Digitaal Topografisch Bestand
(1984/1b).
Digitale Topografie voor gemeenten 2e fase; Bijprodukten bij
Opbouw Digitaal Topografisch Bestand 1984/1c).
Vastgoedregistratie 's-Gravenhage. Basissysteem Gebouwen
(1984/2).
Stedelijke Herverkaveling. Informatievoorziening, Planvorming
en Contracten getoetst aan het proefproject Folkingestraat te
Groningen (1984/3).
Digitale Topografie 2e fase; Verslag van de enquête betreffende
kaarten 1 5 000 (1985/2).
Vastgoedinformatie. Deel 1 Inleiding (Boek).
De prijs bedraagt f 15,— per publikatie (incl. BTW/excl. verzend
kosten).
Bestelling kan schriftelijk geschieden bij het Bureau van de Stich
ting Studiecentrum voor Vastgoedinformatie, Thijsseweg 11, 2629
JA Delft; titel en aantal exemplaren vermelden. Telefonische be
stelling is ook mogelijk: 015 - 782744/784548.
BOEKJE OVER RUILVERKAVELING „STAPHORST"
Het gemeentebestuur van Staphorst heeft een boekje gepubliceerd
over de eerste ruilverkaveling in de gemeente Staphorst. Met deze
uitgave wordt in feite het werk van landmeter J. J. Gorter van het
Kadaster geëerd, die veel voor deze ruilverkaveling heeft gedaan en
NGT GEODESIA 85
