Een zonnewijzer bij kasteel Slangenburg
door J. H. J. M. Vos, technisch ambtenaar I bij de Dienst van het Kadaster en de Open
bare Registers te Arnhem.
SUMMARY
A sundial at the castle Slangenburg
To mark the (astronomic) North in the garden of a historical castle is not an everydays task for a sur
veyor. Especially when it concerns the installation of a sundial, dating from 1760.
How this job was done and which factors (considering the precision of this sundial) we had to taken into
account, is described in this article.
Perhaps one of the readers may clarify the purpose of the mysterious instrument we came across.
Enige tijd geleden werd mij gevraagd of wij in staat
waren een zonnewijzer exact noordgericht te stellen. Als
landmeetkundige laat je je door zo'n vraag niet van de
wijs brengen en beweer je (met een slag om de arm) dat
wel voor elkaar te kunnen krijgen. Het ging om het aan
geven van het noorden ten behoeve van de plaatsing
van een uit 1760 daterende zonnewijzer. Deze was in er
barmelijke staat gevonden in de moestuin van Kasteel
Slangenburg. Omdat het ging om een bijzonder exem
plaar, had men er reeds f 18 000,— voor overgehad
om hem door een deskundige te laten restaureren. Elke
honderd gulden die daar nog bij zou komen, zou proble
men geven; de kosten waren reeds behoorlijk uit de
hand gelopen. Als de zonnewijzer met dit bedrag echter
nog eens 225 jaar zou staan, dan kon dat als een finan
ciële pleister op de wonde worden beschouwd. Omdat
Voet, sokkel en zonnewijzer.
NGT GEODESIA 86
Zonnewijzer.
geen geld voor de gevraagde werkzaamheden kon wor
den uitgetrokken, diende het als vrijwilligerswerk te
worden gezien. Na overleg met mijn rayonchef de heer
We/ter bleek dat we dit karweitje wel zouden klaren.
„Maar hoe?" is de eerste vraag die opdoemt. Bekend is
dat er verschillende noordrichtingen zijn, o.a. het kaart-
noorden, het magnetische noorden en het astronomi
sche noorden. Spoedig bleek ons, dat de laatstgenoem
de richting waarschijnlijk het meest geschikt is voor een
zonnewijzer. Deze richting zou dus moeten worden be
paald. „Maar hoe?" is ook de tweede vraag die op
doemt. Wat is de eenvoudigste manier; met behulp van
de kaart, het kompas, of met coördinaten? Alles was
mogelijk in onze ogen.
Nadat we onze vakcursusliteratuur over geodetische
astronomie hadden geraadpleegd, kwamen we tot de
conclusie, dat de circumpoiaire ster Polaris (poolster)
kon worden gebruikt. Dat zou dus nachtwerk worden,
want zelfs met de beste polaroid-zonnebril was deze ster
overdag niet te zien.
De heer Niemeyer van Rijksgebouwendienst had inmid
dels voor meer informatie gezorgd omtrent de zonne
wijzer zelf en omtrent de plaats waar deze zou moeten
staan. De zonnewijzer is een instrument met veertien
vlakken op een zandstenen zuil van 1 meter hoog. In
elk zichtbaar vlak is een tijdverdeling in uren of halve
uren gegraveerd. Op het vlak bevindt zich een met blad
goud belegde „wijzer". Elke wijzer wijst naar het noor
den en geeft middels zijn schaduw de tijd op de tijdver-
95
