Hogere geodesie
Ruimtegeodesie
Satellietgeodesie
Remote
sensing
Fysische
geodesie.
Fotogram-
metrie
Zee-
geodesi
^Ruimterecht,
Luchtrecht
Zeerecht
Onroerend-goedrecht
^Landmeet-
kunde
Kartografie
Mathema-X
V tische
geodesie
Grondeconomie
Planologische geodesie
Lagere geodesie
Fig. 1ModeI van de geodesie.
collega Aardoom met zijn satellieten, maar behoort toch wel tot de
hogere geodesie.
Hogere en lagere geodesie
Dit brengt mij dan gelijk op het belangrijke onderscheid tussen
hogere en lagere geodesie. Een onderscheid dat ik direct al moest
leren, toen ik in 1961 in Delft kwam en daar deel ging uitmaken,
samen met de oud-collega's Baarda (mathematische geodesie),
Bruins (fysische geodesie, voorganger van Rummel), Roelofs (foto-
grammetrie) en Witt (planologische geodesie), van de toen nog
bestaande Onderafdeling der Geodesie. Hoewel ik het aanvankelijk
als jurist discriminatie vond, dat niet alleen wat boven de aarde
zweefde dat waren toen nog geen satellieten maar ook wat
in de vorm van de zwaartekracht zich onder het aardoppervlak be
vond, als „hoger" werd aangeduid, had ik het maar te accepteren.
Men legde mij uit dat het geen wetenschappelijke onderscheiding
was en dat ook collega Baarda, die toen reeds als vrij knap bekend
stond, zichzelf tot de lagere, immers terrestrische geodesie reken
de. Dat was een hele troost, want beiden werden we later lid van
de Koninklijke Akademie van Wetenschappen en bovendien waren
we samen met Witt en de helaas overleden lector Haasbroek toch
duidelijk in de meerderheid.
Relatie tussen geodesie en recht
De relatie tussen geodesie en recht is bij de lagere geodesie, zoals
ook uit fig. 1 blijkt, het grootst en dat behoeft niet te verbazen, om
dat het maatschappelijk leven zich nu eenmaal meer op het land af
speelt dan op zee, in de lucht of in de ruimte. Prof. Rummel sprak
dan ook niet voor niets over aardgericht ruimteonderzoek, en als
dat al voor de hogere geodesie geldt, dan is dit nog veel meer het
geval met de lagere geodesie. Sterker nog, waarschijnlijk zouden
vakken als landmeetkunde, planologische geodesie en vastgoed
informatie nooit als afzonderlijke vakken van de grond zijn geko
men, als zij niet juridisch-maatschappelijk van zo groot gewicht
waren geweest. Ook de aparte geodetische ingenieursopleiding
zou in 1948 maatschappelijk niet haalbaar zijn geweest, als er niet
reeds in 1935 een samensmelting had plaatsgevonden van de
mathematisch-technische opleiding uit Delft en de planologisch-
administratieve uit Wageningen. Bewijs daarvan levert ook het feit,
dat nu al meer dan tien jaar over de mogelijkheid van een hydro
grafisch ingenieur wordt gesproken, zonder dat de desbetreffende
opleiding van de grond is gekomen. Zolang de zeegeodesie in com
binatie met zeerecht en andere disciplines het maatschappelijk be
lang daarvan niet rechtvaardigt, krijgt men dit niet voor elkaar.
Drie juridische hoofdtaken
Toch kom ik op de juridische taak van de zeegeodesie, mede in
relatie tot fysische en satellietgeodesie, aan het eind van deze rede
nog terug. Ik zal dit als beoefenaar van het onroerend-goedrecht
dan doen in een soort „stratemaker op zee show", zoals collega
NGT GEODESIA 86
Bogaerts het uitdrukte, toen hij voor het lustrumboek van het Land
meetkundig Gezelschap „Snellius" het over de vastgoedinformatie
in relatie tot de zee moest hebben 1 ]2)Voordien echter wil ik in
historische volgorde eerst nader ingaan op de juridische taken van
respectievelijk mathematische geodesie en landmeetkunde, plano
logische geodesie en grondeconomie, alsmede last but not least
vastgoedinformatie en kartografie. We hebben dan tegelijk te
maken met de drie juridische hoofdtaken van de geodesie, te
weten:
1. Bevordering van de rechtszekerheid van onroerend goed.
2. Verkaveling in de zin van juridische verdeling van het aardopper
vlak.
3. Bestuurlijke informatievoorziening als belangrijk onderdeel van
wat sinds kort heet de technische bestuurskunde.
Misverstanden
Alvorens daarover verder te spreken, wil ik eerst nog enkele mis
verstanden ophelderen, die mogelijkerwijs kunnen voortvloeien uit
het gebruik van de cirkelfiguur. In de eerste plaats kan de centrale
plaats van het onroerend-goedrecht gemakkelijk de indruk wekken,
dat dit recht zo ongeveer als centrum van het geodetische heelal
moet worden beschouwd. Juristen plegen echter als alle gewone
stervelingen met diep ontzag op te zien naar hetgeen Wubbo
Ockels en andere astronauten aan zwaartekrachtoefeningen in de
ruimte ten beste geven. Overigens worden daar ook de nodige
rechtskrachtoefeningen verricht, bijvoorbeeld in de vorm van ver
dragen omtrent het vreedzaam gebruik van de ruimte.
Aan de andere kant moet men evenmin gaan geloven, dat het
onderhavige recht niet meer is dan een bescheiden onderdeel van
de geodesie. Alleen al op het gebied van het onroerend-goedrecht
werken naar schatting in ons land zo'n zes- a zevenduizend juris
ten, dat is ongeveer een kwart van het totale aantal en vier maal zo
veel als er bedrijfsjuristen zijn. Naast zo'n kleine 2500 notarissen en
kandidaat-notarissen en een zeker even groot aantal bestuurs
juristen moet men hier denken aan op dit gebied gespecialiseerde
advocaten, rechters en trouwens ook weer bedrijfsjuristen. Toch
zijn al deze rechtsbeoefenaren, vaak zonder het zelf te weten, bij
de toepassing van hun vak in hoge mate afhankelijk van wat zo'n
kleine 400 geodetisch ingenieurs hier te lande aan de rechtstoe-
passing bijdragen. Om te beginnen de bijdrage van de mathema
tische geodesie en de landmeetkunde.
2. Mathematische geodesie en landmeetkunde
Kadasters in de oudheid
Zijn de theoretische grondslagen van de mathematische geodesie,
in het bijzonder de vereffeningstheorie, in het begin van de 19e
eeuw gelegd, de band tussen landmeetkunde en recht is zeker
4 000 jaar ouder. Al vanaf het allereerste begin van wat wij tegen
woordig beschaving noemen, dus daar waar zich individuele eigen
dom uit de aanvankelijke gemeenschapseigendom ontwikkelt
dat is met name op het moment dat de akkerbouw naast de vee
houderij een plaats gaat innemen bij blijvende vestiging van men
sen in een bepaald gebied ziet men de eerste sporen van Kadas
ters verschijnen als gezamenlijk produkt van beide disciplines. Door
bemiddeling van oud-collega Bruins die zelf ook bij de Dienst van
het Kadaster en de Openbare Registers heeft gewerkt, kreeg ik de
beschikking over een uitgebreide serie artikelen over „Kadasters in
de oudheid" van de hand van W. Koopmans, redacteur van het
toenmalige Orgaan der Vereniging van Technische Ambtenaren
van het Kadaster (VTAK), uit het begin van de vijftiger jaren [2], In
deze serie vindt men onder meer een foto van de oudst bekende
topografische kaart, gegriffeld in een kleitablet, gevonden te Nuzi
bij Kirkuk in het tegenwoordige Irak en gedateerd 2500 - 2300 v.
Chr. Duizend jaar later in de Kassitische periode van 1500 v. Chr.
begint het al meer op een kadastrale kaart te lijken met een stads
plan van een deel van Nippoer, waarvan de overeenkomst met het
terrein ook door latere opgravingen is bevestigd [3]. Het Kadaster
behoorde tot de alleroudste staatsinstellingen van Egypte, hetgeen
in verband met de overstromingen door de Nijl, waarbij het land zo
nodig opnieuw kon worden opgemeten, niet hoeft te verwonderen.
Men kan die rol enigszins vergelijken met de taak waar het Neder
landse Kadaster voor stond, toen het na de overstromingsramp in
Zeeland de hele verkaveling van het gebied moest reconstrueren.
Landmeetkunde in de oudheid
Interessant is in dit verband de volgende passage uit de Historiën
van Herodotus, naar de vertaling van O. Damsté [4] en mij wel
willend ter hand gesteld door de heer H. C. Pouts van de Rijks
commissie voor Geodesie. Schrijvend over de Egyptische koning
Sesostris die van 1878- 1841 v. Chr. regeerde, zegt Herodotus:
„Als de rivier aan iemands land schade berokkende, dan moest hij
zich tot hem wenden en meedelen wat er gebeurd was; dan stuur
de de koning mensen erheen om het in ogenschouw te nemen en
167
