y
Professor dr. ir.
F. A. Vening Meinesz;
bij de herdenking van zijn
100e geboortejaar
door prof. ir. G. J. Bruins, emeritus hoogleraar aan de
Faculteit der Geodesie van de TU Delft.
SUMMARY
Professor dr. ir. F. A. Vening Meinesz;
in commemoration of his 100st. birthday
This article is more than an article; it is a document describing the
outstanding achievements of professor Vening Meinesz in the
fields of geodesy and geophysics as compiled by one of his former
co-workers.
The author first sketches the development of (gravimetric) geodesy
in the 17th - 19th century. Next the work of Vening Meinesz is
described in three periods: his gravity observations on land (1910 -
1922), his gravity expeditions at sea (1922 - 1939) and his more geo-
physically orientated research after World War II. To conclude,
some facts and data about his life and carreer are written down, to
gether with some personal memories.
Soms hoort men de mening verkondigen en mis
schien ook wel terecht dat het herdenken van geboor
tejaren in de tegenwoordige tijd enigszins ouderwets
aandoet, zeker als het gaat om wetenschapsbeoefe
naars. Onze tijd is een tijd van „teamwork", waarin
mensen in groepsverband deelnemen aan onderzoe-
kings- en ontwikkelingswerk en daarin samenwerken.
Het aanwijzen van „grote mannen" die de koers van een
ontwikkeling bepalen, is tegenwoordig nog nauwelijks
denkbaar1).
Werpt men echter een blik terug in de bijna afgelopen
20ste eeuw, dan valt het niet moeilijk in vrijwel elk
gebied van wetenschap grote mannen aan te wijzen, die
fundamenteel en blijvend werk hebben verricht en een
beslissende invloed hebben gehad op de ontwikkeling
van hun vakgebied.
Zo trekt in het vakgebied van de geodesie en de geo
fysica de persoon en het werk van professor Vening
Meinesz de aandacht. In de twintiger en dertiger jaren
van deze eeuw was hij, op betrekkelijk jeugdige leeftijd,
reeds een bekende figuur, niet alleen in vak- en weten
schappelijke kringen, maar ook in wijdere kring, door zijn
tot de fantasie sprekende zwaartekrachtsexpedities met
de onderzeeboten van de Koninklijke Marine. Telkens
ontmoet men nog ouderen, die zich kunnen herinneren
destijds een lezing van Vening Meinesz te hebben aange
hoord. Zo schrijft professor Bottema2): Eigen herinne
ringen aan Vening Meinesz gaan terug tot de twintiger
jaren, toen ik ais jeugdig toehoorder een voordracht van
hem mocht bijwonen over zijn slingers, waarvan de in
druk onverbleekt is". Zelf woonde ik als jong land
meter werkzaam te Amsterdam een voordracht van
hem bij in 1936, in de grote zaal van het gebouw3) van
Zie NRC-Handelsblad van 23 april 1987, waarin drs. R. Abma de
honderdste geboortedag van professor F. J. J. Buitendijk her
denkt.
Uit „Steen en Schelp". Redevoeringen en opstellen van dr. O.
Bottema, p. 199.
Sinds voorjaar 1987 in gebruik als Hotel „Barbizon".
Penning, dr. F. M., Vijfentwintig jaar exacte natuurwetenschap.
Stemmen des Tijds, Jubileumnummer 1911-1936, december
1936, p. 606.
Felix Andries Vening Meinesz
30 juli 1887 - 10 augustus 1966
de „Amsterdamsche Maatschappij voor Jonge Man
nen" (AMVJ) aan het Leidse Bosje. De stampvolle zaal
en het enthousiaste applaus van al die jongeren zijn me
bijgebleven.
In een jubileumnummer van het Tijdschrift „Stemmen
des Tijds"4) van 1936 lees ik; We zouden geen Neder
lander zijn als we de natuurkunde niet op een of andere
manier in verband brachten met de zeevaart. Hier
mogen dan ook niet de drijvende en duikende laboratoria
worden vergeten, waarmede Clay en zijn medewerkers
de kosmische straling en Vening Meinesz o.a. in Hr Ms
K XVIII de variatie van de intensiteit van de zwaarte
kracht over een groot deel van de aardomtrek hebben
onderzocht".
In vakkringen kreeg Vening Meinesz al tien jaar eerder,
nationaal en internationaal, grote bekendheid toen hij er
in slaagde in theorie en praktijk het vraagstuk van het
meten van de zwaartekracht op zee op te lossen. In het
verslag van de Rijkscommissie voor Graadmeting en
Waterpassing van 1923 staat over de reis van Vening
Meinesz met Hr Ms Onderzeeboot K II van Den Helder
naar Batavia vermeld:
,,De reis is met het beste gevolg bekroond; de nauw
keurigheid van de waarnemingen staan slechts weinig
achter bij die van de waarnemingen aan de vaste wal. Zij
opent dan ook een geheel nieuw veld van onderzoek
voor de bepaling van de zwaartekracht". En het verslag
van 1924 meldt, dat op de tweede vergadering van de
Union Géodésique et Géophysique Internationale in ok
tober 1924 te Madrid Vening Meinesz een voordracht
hield over de door hem uitgedachte wijze van waarne
mingen met paren van slingers aan boord van een be
wegend vaartuig, waarbij hij aantoonde dat de slingertijd
kon worden vastgesteld met bijna even grote nauwkeu
righeid als wanneer het instrument een vaste opstelling
442
NGT GEODESIA 87
