jarige v.tlak.
Samenvattend kan worden gesteld, dat het boek vrijwel alle facet
ten van het vakgebied der kartografie met voldoende diepgang be
handelt, uitgezonderd de geschiedenis en atlassen. Het is duidelijk
meer dan een veredeld collegedictaat, zodat studenten er tijdens
hun gehele studie veel profijt van kunnen hebben. Voor de meer
ervaren kaartgebruiker is het boek geschikt om verouderde kennis
weer op te frissen en bij te spijkeren, maar ook als naslagwerk. Als
inleiding voor een meer algemeen publiek is het echter te beknopt
en op een te hoog niveau geschreven.
De uitvoering als geheel is aantrekkelijk, waarbij de slechte typo
grafie gelukkig meer dan goed wordt gemaakt door het overvloe
dig gebruik van illustraties. En dat alles voor de zeer schappelijke
prijs van nog geen vijftig gulden. Kortom: een aanwinst voor iede
re kaartliefhebber!
Maurice Damoiseaux
DE GELDERSE VALLEI
Geschiedenis in oude kaarten.
H. P. Deys, HES Uitgevers BV Utrecht, 1988, 263 p., ISBN
906194077X, gebonden. Prijs f 115,- tot 1-1-1989 f 97,50).
Aan de hand van oude kaarten behandelt de auteur enkele histori
sche thema's uit de Gelderse Vallei, het gebied dat wordt be
grensd door de Utrechtse Heuvelrug en de Veluwe.
Aan de orde komen onder andere de waterstaatkundige ontwikke
lingen in de vallei en het ontstaan van de Grebbelinie, die vanaf de
17e eeuw van grote betekenis was voor de militaire verdediging
van het westen. Enkele hoofdstukken zijn gewijd aan de Gelderse
kartograaf Nicolaas van Geelkerken en de Utrechtse landmeter
Justus van Broekhuijsen. De bijna befaamde grensscheiding tus
sen het vroegere Veenendaal (Stichts) en Veenendaat (Geldersch)
ontbreekt niet. Gevat constateert de auteur, dat ook thans de
grens van Veenendaal nog niet tot ieders tevredenheid is vast
gesteld: deze gemeente heeft aspiraties voor groei in alle wind
richtingen. Hier zullen echter geen nieuwe kaarten het gevolg van
zijn, omdat de huidige kaarten aan alle mogelijke wensen vol
doen", zo weet de in Rhenen woonachtige schrijver. Het nut van
een door de jaren heen eenduidig referentievlak voor de hoogte
wordt geïllustreerd door de historie van de Grebbedijk. Diverse
bestuurscolleges bleven om wille van het geld kibbelen over de
vraag welk dijkspeil men in 1714 had afgesproken, tot die dijk in
1855 doorbrak
Curieus in het hoofdstuk over de Grebbelinie zijn ook de aquarellen
van de panden met peilmerken van kapitein C. C. van Hooff, die
in 1806/1807 een „aaneengeschakelde" waterpassing van de
vallei verrichtte. Ze doen denken aan wat A. Waalewijn eens
schreef over de jongere Eerste Nauwkeurigheidswaterpassing:
,,Voor het terugvinden van de peilmerken werden schetsjes ge
maakt van de plaats waar ze waren aangebracht. Deze schetsen
waren soms ware juweeltjes waarop de peilmerken echter nauwe
lijks meer waren terug te vinden"
In een „bijlage" van een kleine honderd pagina's treft men een in
ventarisatie aan van alle kaarten van de vallei van vóór 1900, met
een schaal groter dan 1 100 000. Onder 690 nummers worden
van meer dan 1200 kaarten de belangrijkste gegevens vermeld.
Van ruim 60 bijzondere kaarten wordt, in vele gevallen voor het
eerst, een reproduktie opgenomen waarvan 16 in kleur. Het ge
bied van de vallei werd verdeeld in zeven deelgebieden, overeen
komend met de bladindeling van de topografische kaart 1
25 000. In elk deelgebied staan de kaarten in volgorde van date
ring gerangschikt. Bij veel kaarten is de toelichting uitgebreid te
noemen. Uit de 16e eeuw zijn bijvoorbeeld de mooie stadsplatte
gronden van Jacob van Deventer present. Uit de 19e eeuw staan
series als kadastrale minuutplans, rivierkaarten, waterstaatskaar-
ten en topografische kaarten vermeld naast projectmateriaal.
De Kaart van den Grooten weg der 1e klasse no. 1" (Laren-
Hoevelaken) op schaal 1 1250 lijkt een vroege wegenbeheer-
kaart. De 19e eeuwse „Buizenleiding der Gasfabriek te Amers
foort" is een voorbeeld van een oudere leidingenregistratie. Na
genoeg alle 1200 beschreven kaarten zijn door mij persoonlijk be
keken", aldus de auteur over dit monnikenwerk.
Een lijst met landmeters en kaarttekenaars verwijst naar de kaar
ten in het boek. Een concordantie is opgenomen van die kaarten,
die zowel in dit boek voorkomen als in het bekende werk „Topo
grafische kaarten van Nederland voor 1750" van M. Donkersloot-
de Vrij (Groningen 1981).
Vermeldenswaard is een jaartallenlijst van de Gelderse Vallei. In
deze lijst worden niet alleen „oorlogen en geruchten van oorlo
gen" vermeld, maar ook van geschiedkundige feiten als Veen-
raden doen een waterpassing uitvoeren langs Walderveen en Hoe
velaken naar de Oude Rijn bij Nijkerk" (1663).
Een uitgebreide literatuurlijst is present.
Traditioneel behoort men bij een bespreking ook oog te hebben
voor eventuele onvolkomenheden.
Voorafgaand aan de titelpagina is een fragment van een gedrukte
topografische kaart van Gelderland door W. Kuyk opgenomen.
Deze lijkt niet van „1483", maar van 1843. In de inventaris wordt
de Rivierkaart van Nederland herhaald aangeduid als de „Rivieren-
kaart". Voorts is het ronde jaartal 1900 een wat willekeurige
grens voor de beëindiging van een inventaris van historische kaar
ten. De geschiedenis van het menselijk ingrijpen in het valleiland
schap ging na 1900 versneld door en de kaartvervaardiging dus
ook. (Het recht op een dergelijke beperking kan men auteur en/of
uitgever uiteraard niet ontzeggen.) Indrukwekkend is de lijst van
geraadpleegde archieven en collecties. Het is opvallend daarbij bij
voorbeeld de bibliotheek van de Theologische Faculteit van de Ka
tholieke Hogeschool Tilburg (nu KUB) wèl aan te treffen en niet de
collecties van de Faculteit der Geodesie van de TUD en van de
Topografische Dienst Nederland te Emmen. Mij is niet bekend of
daardoor in de lijst kaarten worden gemist.
Het boek is luxueus uitgegeven in een royaal formaat en is een lust
voor het oog. Een fors aantal subsidiegevers (13) heeft publikatie
op deze wijze mogelijk gemaakt. Een boek als dit zal in de eerste
plaats bovenaan het verlanglijstje staan van mensen, die zich ver
bonden voelen met de vallei. Daarnaast is het interessant voor de
beroepsgeschiedenis van landmeters en kaarttekenaars. Kaarten
verzamelingen zullen dankzij de regionale lijst zeker vaker worden
geraadpleegd.
Van harte aanbevolen! den Boer
JUBILEUMBOEK 50-JARIGE VTLAK
De Vereniging van Technici en Landmeetassistenten van het
Kadaster vierde op 31 maart 1988 in de Rolzaal te 's-Gravenhage
haar 50-jarig bestaan.
Het eerste (voorlopige) exemplaar van het herdenkingsboek werd
die dag aangeboden aan drs. E. H. T. M. Nijpels, Minister van
Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer. Inmiddels
is het boek gereed en heeft zijn weg gevonden naar de leden en
de Dienst van het Kadaster en de Openbare Registers.
Het is een indrukwekkend boek(werk) geworden, waarmee de ver
eniging veel eer heeft ingelegd. Op 255 pagina's is met weinig
tekst en bijna 500 foto's en illustraties de geschiedenis van de ver
eniging en tegelijkertijd die van het Kadaster weergegeven. Ook
voor instrumentele ontwikkeling is plaats ingeruimd.
Foto's van eigen leden tonen per provincie hoe het meten buiten
in de loop van de jaren is veranderd.
Voor belangstellenden zijn nog exemplaren van het boekwerk te
verkrijgen voor de vriendelijke prijs van f 25,
uraic
JfylMQHjL
Inlichtingen: F. Reinders, Daelenbroekweg 12, 6075 ET Herken
bosch.
406
NGT GEODESIA 88
