-
-
-
-
-
-
mm imdiimckliiig ia de gmae umte I
VERSCHENEN RIVIERKAARTEN IN 1987
Bladno.
Riviergedeelte
Bijgewerkt tot
Situatie tussen de raaipalen
Schaal
117
Waal
april
1985
916.9 - 922.0
1 5000
118
Waal
mei
1985
912.8 - 927.8
1 5000
403
IJssel
augustus
1984
886.0 - 897.0
1 5000
404
IJssel
augustus
1984
890.4 - 900.6
1 5000
722
Oude Maas
maart
1985
976.0 - 977.2
1 2000
723
Oude Maas
maart
1985
977.0 - 978.8
1 2000
725
Oude Maas
augustus
1985
978.7 - 980.0
1 2000
807
Hollandsch Diep
mei
1986
1 2000
808
Hollandsch Diep
mei
1986
1 2000
810
Hollandsch Diep
mei
1986
1 2000
811
Hollandsch Diep
mei
1986
1 2000
813
Hollandsch Diep
mei
1986
1 2000
814
Hollandsch Diep
mei
1986
1 2000
DE VOC IN DE KAART GEKEKEN
Kartografie en navigatie van de Verenigde Oostindische Com
pagnie, 1602 - 1799.
Uitgave van de SDU-uitgeverij, 's-Gravenhage, in samenwerking
met het Zuiderzeemuseum, Enkhuizen, 1988. 152 p. Prijs
f 29,90. ISBN 9012 05770 1.
Dit boek verscheen ter gelegenheid van de gelijknamige ten
toonstelling die afgelopen zomer in het Zuiderzeemuseum is ge
houden. Het kaartenmaken behoorde tot dusver tot de minder be
kende activiteiten van de Compagnie. Zoals nu duidelijk is, maakte
de VOC een enorme verscheidenheid aan kaarten: zeekaarten,
kustkaarten, landkaarten, militaire kaarten en zelfs kadastrale kaar
ten.
Na een inleiding over de VOC in Nederland beschrijft prof. dr. G.
Schilder hoogleraar in de geschiedenis van de kartografie aan
de Rijksuniversiteit Utrecht de organisatie van het kaarten-
makersbedrijf in met name Amsterdam en Batavia. Befaamde
VOC-kaartenmakers in Amsterdam waren Petrus Plancius en drie
generaties Blaeu. Om de uitgaande schepen van bijgewerkte kaar
ten te voorzien, moesten scheepsjournalen aan de kaartenmaker
worden verstrekt. Om de geheimhouding van het kaartmateriaal te
bevorderen, was er een aparte bewaarplaats en moest de kaarten
maker zijn mond houden tegenover derden! Tot 1753 werden alle
kaarten met de hand gemaakt; drukken was gevaarlijk. Dat bete
kende een geweldige produktiviteit in de werkplaats. Tussen
1602 en 1699 werden er in totaal 1755 reizen tussen Holland en
Batavia ondernomen. Met andere woorden: bij een gemiddeld
gebruik van een kaart van zes keer drie keer heen en drie keer
terug moeten de kaartenmakers in die periode naar schatting
twintig duizend kaarten op perkament hebben getekend", aldus
Schilder over die vroege hydrografische dienst.
Uit 1688 dateert het oudste gegeven over een echte zelfstandige
kartografische werkplaats in Batavia. Toen daar bijvoorbeeld in
1691 een baaskaartenmaker" overleed, telde een inventaris
1278 perkamenten kaarten. Van gewijzigde kaarten werden
kopieën meegegeven aan de retourvloten naar Holland. In 1740
telde de werkplaats zo'n 40 man personeel. Behalve zeekaarten
werden in Batavia ook landkaarten vervaardigd.
In volgende hoofdstukken behandelen W. F. J. Mörzer Bruyns en
dr. C. A. Davids de stuurmansgereedschappen en het navigatie-
onderwijs.
Onvermoeid in actie: verkenningen in de Oost" is de titel, waar
onder T. Vermeulen over de ontdekkingsreizen schrijft. De weten
schappelijke belangstelling van de VOC bleef daarbij altijd onder
geschikt aan de handelsbelangen. Publikatie van kartografische
bedrijfsgegevens moest in toom worden gehouden. Groot was de
woede toen een knecht, naast kompassen en zandlopers, ook
,,voor heilig te houden caarten van het vaarwater om de groote
Oost'" had gestolen en doorverkocht.
,,De landmeterij op Ceylon in de achttiende eeuw" is een interes
sante bijdrage van A. H. Mengerink. In de periode 1700 - 1788
zijn meer dan 60 mensen bij de landmeterij in de VOC werkzaam
geweest, merendeels jongens van Europese vaders en inlandse
moeders.
Het hoofd van de afdeling Kaarten en Tekeningen van het Alge
meen Rijksarchief, drs. K. Zandvliet, gaat in op de rol van de mili
taire ingenieurs voor de kartografie in de Oost. Op Java was er aan
het eind van de achttiende eeuw al een soort voorloper van een
topografische dienst.
Het boekformaat van 21 bij 24 cm verdraagt zich wellicht goed
met de verkoopprijs, maar moeilijk met het op schaal 1 1 afbeel
den van complete kaarten. De ambachtelijke fraaiheid daarvan
wordt zodoende soms in de technisch goede verkleiningen toch
geweld aangedaan. (Juist voor deze aspecten diende de tentoon
stelling, zo zou men kunnen tegenwerpen.) Graag zou ik in dit ver
band willen pleiten voor vermelding van de originele afmetingen
van kaarten en prenten in publikaties als deze. Wat de tekst be
treft, is hoogstens detailkritiek te leveren op de wat inconsistente
lijst met auteursgegevens. (Zo is bijvoorbeeld onduidelijk waarom
van slechts 3 van de 7 auteurs het geboortejaar nog kan worden
achterhaald.)
Het boek laat zich ook los van de gehouden tentoonstelling uit
stekend lezen en bekijken. De auteurs zijn ter zake kundig en het
aantal illustraties is zonder meer royaal.
Het kaartenmaken behoort vanaf deze zomer niet meer tot de min
der bekende activiteiten van de VOC. Ook vanuit dat vak gerede
neerd is dat een goede zaak.
Adri den Boer
DE GROENE KRANT
Lesbrief over Landinrichting.
De Groene Krant gaat over landinrichting in de groene ruimte en
sluit aan bij de tentoonstelling „Landinrichting, voor een mooi, ge
zond en produktief platteland" die binnenkort in de Flevohof in
Biddinghuizen te bezichtigen is. Deze tentoonstelling is een
samenwerking tussen de landinrichtingsdienst van het Ministerie
van Landbouw en Visserij, de cultuurmaatschappijen Grontmij BV,
Heidemij NV en Oranjewoud BV TAUW Infraconsult BV en de
Stichting Flevohof in het kader van de Europese Campagne voor
de Landelijke Gebieden. Deze tentoonstelling zal minimaal twee
seizoenen te zien zijn in het tentoonstellingspark van de Flevohof.
Op de tentoonstelling worden in een aantrekkelijke opstelling zes
band-diaprogramma's vertoond over verschillende kenmerkende
gebieden van Nederland. In deze programma's wordt ingegaan op
de veranderingen in Zuid-Limburg, Rivierengebied, Midden-Delf
land, Waterland, Twente en Oost-Groningen en de wijze waarop
landinrichting hierop inspeelt.
Het ruimtelijk informatiesysteem RIA dat door de Rijks Planolo
gische Dienst is gemaakt over de Vierde nota ruimtelijke ordening,
staat op de tentoonstelling op een door de firma Nokiadata be
schikbaar gestelde personal computer. Hierin zijn vele gegevens
over het ruimtelijk gebruik in Nederland opgenomen, die zichtbaar
kunnen worden gemaakt in meer dan 5000 kaarten en 140 000
tabellen en grafieken, die zelfs per gemeente kunnen worden uit-
de groene kranl
NGT GEODESIA 88
407
