Aardgericht; Ruimte-onderzoek [5]
ESA's astrometrische satelliet; Hipparcos:
Theodoliet in de ruimte1)
Inleiding
door dr. ir. H. van der Marei, universitair docent bi] de werkeenheid Mathematische
Geodesie en Landmeetkunde van de TU Delft2).
SUMMARY
ESA's astrometric satellite Hipparcos: surveying in space
The European Space Agency's astrometric satellite Hipparcos will be launched this year. Hipparcos will
measure during its 2.5 years mission angles between widely separated stars. The final aim of the mission
is a very precise star catalogue of about 110 000 stars with positions, proper motions and parallaxes.
This article describes the geodetic impact of the Hipparcos results, its measurement principle and data
analysis techniques.
Hipparcos (High Precision Parallax Collecting Satellite) is
een astrometrische satelliet die dit jaar door de Europese
Ruimtevaart Organisatie ESA wordt gelanceerd (fig. 1).
De satelliet zal gedurende 2,5 jaar in een langzaam rote
rende beweging de hemel aftasten en hierbij hoeken
meten tussen sterren die ongeveer 58 graden van elkaar
staan. De waarnemingen worden gedaan in het zichtbare
deel van het elektromagnetische spectrum.
Fig. 1. Hipparcos (vluchtmodel) in de „Large Space Simulator".
Gedurende deze test ondervindt de satelliet dezelfde condities als in
de ruimte. Duidelijk zichtbaar zijn twee van de drie zonnepanelen.
Midden in de foto is een van de twee afschermpiaten van de tele
scoop zichtbaar (met dank aan ESA).
1) Bewerking van een voordracht op het symposium „Aardgericht
Ruimte-onderzoek" van de NVG, 19 mei 1988 te Venlo.
2) Het onderzoek is ondersteund door de Nederlandse organisatie
voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).
Aan het Hipparcos onderzoek op de Faculteit der Geodesie heb
ben verder meegewerkt: D. T. van Daalen (Taakleider tot 31-12-
86) en F. van den Heuvel. Belangrijke technische bijdragen zijn af
komstig van P. J. de Jonge, J. J. Kok, R. Verwaal, P. Joosten,
L. Amoureus en A. Bax.
De metingen zullen door twee internationale consortia
worden verwerkt. Het eindresultaat is een stercatalogus,
die van ongeveer 110 000 sterren, tot aan magnitude 12,
de positie, jaarlijkse eigenbeweging en parallax met een
nauwkeurigheid van enige milliboogseconden (resp. milli-
boogseconden per jaar) zal bevatten. De nauwkeurigheid
is twee ordes beter dan de beste tot nu toe bestaande
catalogi; bovendien bevat de Hipparcos catalogus veel
meer objecten (fig. 2). Om een idee van de nauwkeurig
heid te geven: een milliboogseconde is éénmiljardste
deel van een cirkel (0,001 ppm). Dit is het hoekje waar
onder we vanaf de Eiffeltoren in Parijs een golfbal zien op
het Empire State building in New York, 6500 km verder
op!
De hoge nauwkeurigheid is in de eerste plaats te danken
aan het feit dat de metingen buiten de aardse atmosfeer
plaatsvinden. Door de afwezigheid van atmosferische
refractie, de systematische afbuiging van het licht ten ge
volge van de gelaagdheid van de atmosfeer, is het moge-
300 -
200
100
1900
Fig. 2. De precisie-evolutie van a) een klassieke stercatalgus (IRS
met 38 000 sterren), b) de Hipparcos catalogus (110 000 sterren), c)
Hipparcos gecombineerd met IRS en d) Hipparcos plus een tweede
Hipparcos over 10 jaar. Duidelijk waarneembaar is, dat de kwaliteit
van de sterposities afneemt wanneer men verder verwijderd raakt
van het waarnemingstijdstip van de catalogus. Dit wordt veroorzaakt
door de eindige precisie van de eigenbewegingen.
NGT GEODESIA 89 - 5
237
