W
w
wq
dc;
D digitale modellen en hun basisprocessen DD
Het gebruik van de term „digitaal model" in plaats van
„digitaal systeem" wijst er al direct op, dat D meestal zal
worden gebruikt om iets anders, W of G of misschien Wel
M mee te beschrijven, en wel in digitale vorm: stroompjes
in de computer. Het hoeft echter niet, want D kan ook een
fantasiewereld met haar eigen wetmatigheden inhouden,
zoals in de (computer)kunst niet ongebruikelijk is en ook
in de grafische voorstelling (stripverhalen!) mogelijk is.
Daarin onderscheidt D zich niet van M: ook computers
kunnen dromen. Het digitale systeem D bestaat uit gege
vens waarop algoritmen processen DD kunnen uitvoeren,
die leiden tot andere of nieuwe gegevens. DD kan een
model zijn van WW, bijvoorbeeld de mathematische na
bootsing van een erosieproces, maar evengoed een
model van MM, zoals nabootsing van een mentaal proces
(althans iets wat een vergelijkbaar resultaat oplevert,
denk aan kunstmatige intelligentie en patroonherken
ning). DD omvat, als gevolg van de definitie van D, ook
communicatieprocessen tussen verschillende computers
onderling, dat wat ik in [1] numerieke integratie heb
genoemd.
G grafische voorstellingen en hun basisprocessen
GG
Grafische voorstellingen zijn zichtbare verzamelingen
„vlekken" die handmatig, geautomatiseerd of langs
andere weg ergens op zijn aangebracht, bijvoorbeeld
kaarten, tekeningen, schilderijen en foto's. Ook geschre
ven of gedrukte tekst reken ik tot het grafische systeem;
dit is gezien de toepassing en de historische ontwikkeling
te verantwoorden. Waarschijnlijk is het ook handig de
vele overgangsvormen tussen grafische voorstellingen in
het platte vlak en maquettes bij G onder te brengen.
Is het grafische systeem statisch, dat wil zeggen: zijn er
geen processen GG in mogelijk?
In eerste instantie dacht ik van niet: grafische voorstellin
gen ontstaan vanuit M, D of W. In tweede instantie dacht
ik aan verblekende tekeningen, verzurende bibliotheken
en knagende boekenwurmen, maar in derde instantie blij
ken er zich toch min of meer zelfstandige processen bin
nen het grafische systeem te kunnen afspelen. Zij treden
op, wanneer grafische voorstellingen reprografisch wor
den gekopieerd of gecombineerd. Ik heb dit in [1] grafi
sche integratie genoemd. Deze processen worden dan
wel door mensen of vanuit digitale systemen opgestart,
maar ze verlopen verder autonoom, net zoals door men
sen veroorzaakte erosieprocessen in de wereld. Het
systeem G is wel passief: het beschikt, anders dan M en
D, niet over middelen om in de wereld in te grijpen; het
kan niet handelen.
M mentale voorstellingen en hun basisprocessen MM
Dit is wat zich in het hoofd van de mensen bevindt en af
speelt, het geheugen en het denken, beide onafscheide
lijke chemische en fysische processen (dat deze om
schrijving een bepaalde metafysische opvatting inhoudt,
zal ik niet verder toelichten). Communicatie tussen de
mentale voorstellingen van verschillende mensen vindt
plaats via de basissystemen W, D en G; de basisproces
sen MM zijn dus intern voor elk mens afzonderlijk, wat
niet wil zeggen dat ze dan geen gemeenschappelijke
structuur zullen hebben. In het overzicht aan het eind van
dit artikel is communicatie door middel van gebaren en
gesproken taal bij MM opgenomen, in overeenstemming
met een latere Engelse variant van dit verhaal [4].
M kan een interne voorstelling van een situatie in de
wereld bevatten, bijvoorbeeld van een bepaald gebied in
Frankrijk, maar net zo goed van een gedrukte kaart; MM
zou een simulatie, in een mentaal model, kunnen inhou
den van een erosieproces: we volgen in gedachten een
regendruppel en kijken wat die aanricht. Ook andere pro
cessen, bijvoorbeeld die tussen de vier basissystemen
onderling, kunnen in MM worden doordacht. Alles gaat zo
een beetje door elkaar heen lopen, maar toch is dit be
wustzijn van alle processen die plaatsvinden essentieel
om het geheel te kunnen bevatten en in de hand te hou
den. In hoofdstuk 6 zal ik hieraan apart aandacht
besteden.
D
G
NA
Werelot
di^i'fale modellen
^nrfiscW voorstellingen
rvienfale voorstellinj-en
W
G
KA
WW
WD
WM
T>
1>W
VT>
7>KA
G
GW
GT>
qq
CM
NA
MW
MX>
MC
MM
MW
Fig. 2. Een vereenvoudiging en uitbreiding van fig. 1: vier basis
systemen met daarin en daartussen zestien basisprocessen.
4. Basisprocessen tussen de basissystemen
Tussen vier basissystemen zijn, als we puur mathema
tisch redeneren, twaalf basisprocessen lopend van het
ene systeem naar het andere te onderscheiden (fig. 2). Ze
blijken allemaal in een of andere vorm in de praktijk te
kunnen bestaan. De twaalf basisprocessen worden hier
kort beschreven, enigszins in abstracto, en ook toegelicht
met een of meer voorbeelden in de sfeer van de geografi
sche gegevensverwerking. Het bedenken van andere
voorbeelden wordt aan de lezer overgelaten, evenals het
zoeken naar overeenkomsten en verschillen tussen de
processen. Wanneer in de kopjes boven de vier groepen
waarin ik de basisprocessen hierna bespreek, het woord
„vanuit" wordt gebruikt, wordt daarmee niet bedoeld dat
van het zo aangeduide systeem het initiatief tot deze pro
cessen uitgaat. Dit ligt vrijwel altijd bij M, D of een enkele
keer W.
Processen vanuit W
WD
Dit is de geautomatiseerde waarneming van de wereld en
opslag in een digitaal model. Zonder dat de wereld door
een mens behoeft te worden gezien, komt het digitale
model tot stand (de gegevensstructuren waarin en de ge
reedschappen waarmee de waarnemingen worden vast
gelegd, zijn wel door mensen ontwikkeld, maar dit betreft
processen van een hogere orde, zie hoofdstuk 6).
Voorbeelden van een WD-proces zijn een remote
sensing-opname en het automatisch meten en registre
ren van hoeken en afstanden bij tachymetrie (het vastleg
gen van de topologie en van andere kenmerken verloopt
in het tweede geval nog altijd via een WM-proces).
WG
Dit is de fotografische opname van de wereld. Ongezien,
want in het donker en zonder berekening komt er in een
122
NGT GEODESIA 90 - 3
