kan van tevoren in de computer worden nagebootst en
zichtbaar gemaakt zonder dat er een metaalsplintertje
rondvliegt. Het verloop van alle door mens of machine uit
gevoerde processen wordt aangetekend in gegevens
bestanden, daar verder geanalyseerd en soms weer
zichtbaar gemaakt, bijvoorbeeld in de vorm van paraafjes
op kaarten en tekeningen. Die paraafjes zijn geen afbeel
ding van de wereld, maar tekens dat een handeling waar
bij we iets in de tekening of in de wereld hebben ver
anderd, is afgerond.
Zo lopen allerlei processen, van verschillend niveau, door
elkaar heen. Spannend zijn de kortsluitingen zoals je die
soms in de kunst of de reclame aantreft: handen die el
kaar tekenen (Escher), een poppetje in een tekenfilm dat
een schop geeft tegen het potlood dat hem tekent (TV-
reclame voor een frisdrank). Bij de beschrijving en ont
wikkeling van informatiesystemen en ook in het onderwijs
moeten we echter oppassen voor dit soort kortsluitingen.
De in dit artikel beschreven basisprocessen mogen niet
worden verward met de processen die de basisprocessen
vorm geven, initiëren of controleren. DD is een in de
machine verlopend proces, maar de structuur ervan is
door mensen in een mentaal proces MM bepaald, bijvoor
beeld op grond van waarnemingen en analyses van pro
cessen in de wereld of in de mensen zelf. Wanneer we
zo'n constructieproces, wat ten opzichte van DD een
metaproces is, zouden aanduiden met de letter C, dan
betekent C(DD) toch iets heel anders dan DD! De conclu
sie moet zijn: het model van fig. 2 is niet af, komt ook
nooit af, het beschrijft misschien aardig de informatie
stroom, maar niet de processen die voor samenhang en
zingeving zorgen, en ook niet allerlei neveneffecten die
erdoor in onze leefwereld worden teweeggebracht.
7. Samenvatting
Voor het classificeren van informatieverwerkingsproces
sen in de geografie en de ruimtelijke planning, het tech
nisch ontwerpen en de beeldende kunst is een viertal
basissystemen gedefinieerd met daarin en daartussen
een zestiental basisprocessen. De basissystemen zijn in
de volgorde waarin nu informatie over de wereld tot ons
kan komen:
W wereld;
D digitale modellen;
G grafische voorstellingen
M mentale voorstellingen.
De basisprocessen zijn samengevat in fig. 6 in evolutio
naire volgorde. Al deze basisprocessen kunnen tot com
plexere processen worden samengevoegd; tevens kun
nen zij, evenals de vier basissystemen, voorwerp zijn van
processen van een hogere orde (metaprocessen).
Literatuur
1. Schans, ir. R. van der, De geografische gegevensstroom in
kaart. NGT Geodesia 1988, p. 552-554.
2. Schans, ir. R. van der, Van mental map tot database: over de
voorgeschiedenis van geografische informatiesystemen. Karto-
grafisch Tijdschrift 1988, XIV. 4, p. 29-32.
3. Bossel, H., en K. H. Simon (ed.), Computer und Ökologie, eine
problematische Beziehung. Karlsruhe: Muller, 1986.
4. Schans, ir. R. van der, The WDGM Model, a Formal Systems
View on GIS. Verschijnt medio 1990 in International Journal for
GIS.
W
Wereld
(waarneembaar)
Mentale voorstellingen
(in mensen)
Grafische voorstellingen
(zichtbaar)
Digitale modellen
(in machines, onzichtbaar)
W WW
veranderingsprocessen
in de wereld
(bijv. erosie)
MW
direct ingrijpen
in de wereld
door mensenhand
WM
waarneming
van de wereld
met menselijke zintuigen
MM
mentale processen
van de mens,
communicatie door gebaren
en gesproken taal
GW
veranderingen in de wereld
direct veroorzaakt door
grafische voorstellingen
(weinig voorkomend)
GM
bekijken van
grafische voorstellingen
(bijv. kaartlezen)
WG
fotografische
vastlegging
van de wereld
MG
tekenen en schrijven
direct met de hand
GG
reprografische processen,
verspreiding van
grafische voorstellingen
DW
digitaal gestuurde
ingrepen in de wereld
door machines
DM
niet-visuele
informatie-overdracht
van digitale modellen
naar mentale voorstellingen
DG
grafische weergave
van digitale modellen
(visualisatie)
WD
digitale gegevensverwerving
over de wereld via
kunstmatige sensoren
(bijv. remote sensing)
MD
menselijk ingrijpen
in digitale modellen
door middel van toetsen,
cursors, muizen, enz.
GD
geautomatiseerde omzetting
van grafische voorstellingen
naar digitale modellen
(scannen)
DD
algoritmisch gestuurde pro
cessen in digitale modellen
(transformatie, analyse,
simulatie, datacommunicatie)
Fig. 6. Het WDGM-model, geordend volgens de historische ontwikkeling (W - M G D).
NGT GEODESIA 90 - 3
125
