"WIE DE BEWEGING NIET KENT. KENT DE NATUUR NIET"
Fig. 5. De dynamiek van de motor: geometrie en materiaal hangen
samen met het functioneren in de tijd. Bron: Zo werkt een auto.
Rotterdam: Shell, z.j.
naai object dat er misschien helemaal niet is. Kijk maar, wanneer we
de drie tekeningen tot een transparant doosje (tig. 3) samenvouwen,
zit er niets in. Toch controleren de drie tekeningen elkaar, doordat
wij, in ons hoofd, inzicht en kennis hebben van de betrekkingen
tussen deze tekeningen en het misschien nog niet bestaande object
dat ze onderling verbindt. Net als kwaliteit zitten de samenhangen in
ons hoofd.
Tot nu toe hebben we alleen de geometrie van de motorfiets be
keken. We hebben daarin allerlei betrekkingen ontdekt, net zoals
landmeters allerlei verbanden kennen bij het opmeten, controleren
en vereffenen van een veelhoeksnet. Ik ken ze nog uit m'n studietijd:
veelhoeksverband, netverband, waaierverband. Deze verbanden, dit
inzicht in samenhangen, passen we toe bij de kwaliteitscontrole en
de kwaliteitsverbetering van de beschrijvingen. Het kunnen functio
nele relaties zijn, maar evengoed correlaties.
Maar de motor heeft meer dimensies dan de drie geometrische. Hij
is opgebouwd uit verschillende materialen en hij verandert in de tijd,
want anders kwamen we geen meter vooruit en konden we onze
geplande tocht door het landschap wel vergeten. In Dürers tijd
wisten ze dat al: „Wie de beweging niet kent, kent de natuur niet"
[6].
Laten we een essentieel onderdeel van de motorfiets bekijken: de
zuigerstang, die de zuiger met de krukas verbindt en daarmee een
heen-en-weergaande beweging omzet in een rotatie. In de detail
tekening ervan (fig. 4), weer met vooraanzicht, bovenaanzicht en zij
aanzicht, zien we een lijst met materialen.
Al deze onderdelentekeningen te zamen met hun materiaallijsten
geven een nog completer beeld van de motorfiets. We kunnen nu
betrekkingen ontdekken tussen de geometrie van de onderdelen en
het materiaal waaruit ze zijn opgebouwd. Geometrie en materiaal
zijn niet onafhankelijk van elkaar, en de kennis van deze samenhang
geeft weer mogelijkheden tot controle van de verschillende beschrij
vingen.
We hebben tot hier de motor alleen als een statisch voorwerp be
schouwd en slechts de anatomie van dit voorwerp bestudeerd. Maar
een motorfiets is een dynamisch object, het beweegt, het verandert
en verplaatst zich in de tijd. Er vinden processen in plaats. We
kunnen de motorfiets behalve anatomisch ook fysiologisch onder
zoeken. De zojuist bekeken zuigerstang is voortdurend in beweging
onder invloed van gecontroleerde explosies in de cylinders en is
daarbij aan grote krachten blootgesteld (fig. 5). De functie van dit
onderdeel in het geheel van de motorfiets verklaart grotendeels de
geometrie ervan en de keuze van het materiaal.
Kennis van geometrie, materiaal en functioneren in de tijd zijn samen
nodig om de motorfiets als geheel te kunnen begrijpen. Deze kennis
is ook nodig om de verschillende beschrijvingen die zullen worden
gebruikt bij produktie en onderhoud, met elkaar te confronteren om
eventuele fouten te ontdekken. Kennis van samenhangen is daar
mee een noodzakelijke voorwaarde voor kwaliteit.
Landschap
Met onze kennis van de motorfiets gewapend, gaan we nu op reis.
Voldoende is deze kennis niet, want we moeten ook nog met het
voertuig, met de weg en met de medeweggebruikers kunnen om
gaan. Dat zou ik u echter niet kunnen uitleggen, omdat ik alleen een
motorloze fiets berijd of me te voet door zo'n prachtig landschap, als
fig. 6 toont, voortbeweeg. U ziet nu maar één projectie van dit land
schap, maar u vult het zelf in uw hoofd aan met de talloze samen
hangen die u al kent. Het zijn droombergen in letterlijke en figuurlijke
zin.
De motorrijder gaat op weg met een kaart van het landschap, een
projectie van boven. Geeft deze een voldoende beeld van de geo
metrie van het landschap? Komen de plekken met sterke stijgingen
en met fraaie vergezichten voldoende tot uiting? De kaart is maar
één aanzicht van de wereld, vergelijkbaar met het vooraanzicht van
de motorfiets, hij geeft geen volledig inzicht. Fouten en onwaar
schijnlijkheden erin zijn moeilijk op te sporen.
Een maquette geeft al een veel beter beeld van het terrein. Deze
kleine, van het Jungfrau-gebied in Zwitserland (fig. 7), zou op de
motorfiets kunnen worden meegenomen, alleen zal de motorrijder
dan al snel moeten overstappen op een trage en prijzige tandrad-
Fig. 7. De geometrie van het landschap: Eiger, Mönch en Jungfrau
in het Berner Oberland, handzaam op schaal 175 000.
Fig. 6. Een enkel aanzicht van een landschap in de Pyreneeën. Bron:
Catalogus Heinz Gericke.
baan. De prachtige maquettes die de Franse topografische dienst
maakt van het Mont Blanc-gebied of van de Pyreneeën, zijn voor
thuis aan de muur, om weg te dromen, te groot voor de realiteit van
(motor)fiets of rugzak.
De snelle motorrijder heeft waarschijnlijk voldoende aan een kaart
waarop de geometrie van het terrein is afgebeeld, maar de beschou
welijke voetganger of de ontwerper van nieuwe wegen en erosie-
bestrijdingsplannen verlangt een vollediger beeld. Hij vraagt mis
schien een geomorfoiogische kaart (fig. 8), waarin de samenhang
tussen de vormen van het terrein, het materiaal en de ontstaanswijze
tot uiting komt. Want geometrie van het terrein, materiaal en tijd zijn
geen onafhankelijke grootheden. Dat hebben we al bij de bestude
ring van de motorfiets kunnen ontdekken. Iemand die de samen
hangen kent, of tenminste werkt vanuit het inzicht dat deze samen
hangen bestaan, kan tot kwalitatief betere beschrijvingen en plannen
komen.
Het landschap, zoals dat zich aan ons voordoet, is het resultaat van
allerlei processen, veroorzaakt door ondergrondse krachten, zon,
wind en water, planten en dieren, nodige en onnodige handelingen
van mensen. We kunnen het landschap beschouwen als een dyna
misch systeem met allerlei geometrische en niet-geometrische
480
NGT GEODESIA 91-11
