Zwaartekracht;
Wie voelt zich ertoe aangetrokken?
V
Veer methode
door Marc van de Ven
Op 4 juni 1992 werd een studiemiddag georganiseerd
door het NGL. Het onderwerp van dit mini-symposium
werd in de titel op sterke wijze tot uiting gebracht: ,,Hoe
zwaar weegt zwaartekracht?" In tegenstelling tot de
meeste door het NGL georganiseerde activiteiten was
deze keer de opkomst gering. Veel deelnemers waren op
de een of andere manier al met het aspect zwaartekracht
in aanraking gekomen. De informele sfeer van het con
gres- en theatercentrum 't Spant bleek goed bij dit gezel
schap te passen. Er waren nauwelijks deelnemers te
vinden, die middels dit symposium zich wilden oriënteren
in de problematiek en mogelijke toepassing van het
aspect zwaartekracht.
De voorzitter van het NGL, ir. S. Stellingwerff Bein-
tema, opende de middag terughoudend. Met de opmer
king dat ook hij sinds zijn studietijd in Delft niet meer met
zwaartekracht te maken heeft gehad, gaf hij aan dat dit
waarschijnlijk voor velen geldt. Wat echter het doel van
dit symposium was en wat de rol is van zwaartekracht in
de geodesie, werd nauwelijks benadrukt.
Het inhoudelijke deel van de middag werd gestart met
een inleiding door ir. G. L. Strang van Hees over het
onderwerp ,,Geoïde en zwaartekracht; coördinatenstel
sels en hoogtesystemen". In een van hem bekende
collegestijl gaf hij een introductie over het aspect zwaar
tekracht. In de al eeuwenoude discussie over de vorm
van de aarde en het verklaren van fysische processen die
op, in of onder het aardoppervlak plaatsvinden, speelt
zwaartekracht een belangrijke rol. Hij benadrukte voor
namelijk de internationale samenwerking en ging niet of
nauwelijks in op de dagelijkse praktijk van landmeter en
geodeet in Nederland. Na achtereenvolgens het beïn
vloeden van meetprocessen door zwaartekracht, hoogte
systemen, de geoïde, de normaal zwaartekracht en de
tijdafhankelijkheid te hebben behandeld, kon de inleiding
worden afgesloten. Met een belangrijke opmerking dat de
geodesie in Nederland zich ook hier richt op het vinden
van fouten in gegevensverzamelingen, werd wederom
bevestigd dat hierdoor de waarde van het eindresultaat in
sterke mate wordt bepaald. De vraag waar in Nederland
een zodanige variatie in de zwaartekracht optreedt, dat
beïnvloeding van specifieke metingen tot significante ver
schillen in uitkomsten leidt, werd niet beantwoord.
De volgende sessie werd door ing. P. Plugers verzorgd,
onder de uitdagende titel ,,Hoe bepalen we zwaarte
kracht?" Hij gaf een duidelijke, doch enigszins fragmen
tarische inleiding over het instrumentarium dat wordt ge
bruikt bij het meten van de zwaartekracht. Bij het inzetten
van meetinstrumenten gaat de aandacht van de geodeet
voornamelijk uit naar de meetmethodiek en de correcte
interne werking van het instrument. De eenheid waarin
zwaartekracht wordt uitgedrukt, is milligal (mgal), het
geen overeenkomt met 10-5 m/s2. Onder zwaartekracht
wordt verstaan de resultante van de aantrekkingskracht
van de aarde en de middelpuntzoekende versnelling als
gevolg van de rotatie van de aarde. Omdat de externe in
vloeden op het meetproces vaak 10 tot 100 x groter zijn
dan de nauwkeurigheid waarin men de zwaartekracht wil
bepalen, concentreert men zich bij de meetopzet op de
interne werking van het instrument en het opsporen c.q.
zo mogelijk voorkomen van meetfouten. Na een beschou
wing over absolute en relatieve meetmethoden en meet
instrumenten voor metingen op het land en op zee werd
nog ingegaan op (inter)nationale meetcampagnes.
Maan
Gravimeter
Aarde
Vrije-val methode
Laat een prisma
vallen in een
luchtledige
buis en meet de
afstand s en
tijd t
Formule: S J gt*
Slinger methode
Hoe groter de
zwaartekracht
des te sneller
gaat de slinger
heen en weer.
Formule:
T*2rt
Getijkracht
Door het aardgetij gaat de bodem in Neder/and dagelijks zo 'n 40 cm
op en neer.
Na de pauze gaf dr. ing. G. K. Lorenz in een uitstekend
betoog inzicht in de positie van absolute zwaartekracht
metingen in Nederland. Op nuchtere wijze ging hij in op
het tot stand komen en het belang van een primair en
secundair zwaartekrachtnet. Door coördinatie van de
Nederlandse Commissie voor Geodesie en de samenwer
king tussen de Faculteit der Geodesie TU Delft en de
Meetkundige Dienst van de Rijkswaterstaat is er inmid
dels veel bereikt. Echter, de continuïteit van verschillende
meetprogramma's lijkt op ernstige wijze in gevaar te
komen. Op een zorgvuldige manier behandelde hij de
externe invloeden bij een meetprogramma, de werking en
beïnvloeding van meetapparatuur en het opsporen van
meetfouten. Ondanks dat er enigszins overlap was met
de voorgaande lezing, wist hij toch
de toehoorders te boeien. Het ac
cent lag voornamelijk op absolute
zwaartekrachtmetingen.
De uitrekking van
de veer (Al) is
evenredig met de
verandering van de
zwaartekracht (Ag).
Formule: Ag* cAl
Meetmethoden voor het bepalen van de zwaartekracht.
De dag werd afgesloten met een
lezing door drs. W. Groenewoud
over de praktische betekenis van
zwaartekracht voor de geodeet. In
een inhoudelijk goede, maar wat
presentatie betreft nonchalante en
helaas veel te zachte inleiding, gaf
354
NGT GEODESIA 92 - 9
