grammetrie, interpretatie, remote sensing en landge
bruik. De instellingen willen deze kennis ter beschikking
stellen van projecten in het buitenland.
I KARTOGRAFIE OP DELTA-EXPO
In het Topshuis bij de Oosterscheldekering is een niet-
alledaagse, interessante expositie over kartografische
produkten te bewonderen. De opzet wijkt af van het ge
ijkte patroon. Er zijn weinig oude, veel nieuwe en merk
waardige kaarten uitgestald. Men heeft op het groot
publiek gericht.
„Kaarten zijn getekende voorstellingen van de geogra
fische ruimte", vermeldt een paneel. Het zijn visuele
hulpmiddelen om delen van de wereld in hun ruimtelijke
relatie aanschouwelijk te maken, om zaken vast te leg
gen, te berekenen en te analyseren. Omdat er allerlei
groepen gebruikers van kaarten zijn, wordt de kaart op
dat gebruik afgestemd. Het aantal toepassingen is daar
om onuitputtelijk.
Een greep uit die onuitputtelijkheid is er opgehangen,
een kleurrijke verzameling: stadsplattegronden, (gegene
raliseerde) kaarten van vervoersbedrijven, toeristische
kaarten en plattegronden, maar ook mooie driedimensio
nale kaarten zoals die van het Zillertal in de winter, een
leidingenkaart van de stad Kassei en een reconstructie
van de Acropolis.
De moderne techniek van het inzoomen is aanschouwe
lijk gemaakt met een kaart van de stad Maastricht. Het
eerste plaatje laat een groot deel van een wijk zien, het
laatste enkel een putdeksel. Ten onrechte heeft men dit
een kadastrale kaart genoemd.
„Generaliseren is vereenvoudigen, schematiseren",
wordt uitgelegd bij kaarten van de ondergrondse spoor
lijnen van Londen, Barcelona, Hamburg en Tokio. Een
kaart van een verkeersknooppunt bij Barendrecht hangt
wat verloren tussen de kaarten van Moskou, Berlijn,
China en Irak.
Bij de fraaie, gekleurde Waterstaatskaart van Walcheren
wordt toegelicht dat kleur dient om de kaart zo leesbaar
mogelijk te maken, maar dat de praktijk desondanks leert
dat het maar enkelen is gegeven alle informatie uit een
kaart te halen, die er met zoveel moeite en geduld is in
gestopt.
Zonder een hele opsomming van het gebodene te willen
geven, mogen enkele speciale werkjes naar mijn mening
niet onvermeld blijven: de themakaart van New York
naast die van de Groningse veenkoloniën, een wereld-
bollenkaart, getekend met behulp van een speciaal com
puterprogramma, waarbij iedere keer weer een ander
land voorop de wereldbol wordt weergegeven, en de
wereldkaart van Piet Grijs, met zijn kamertje in Amster
dam als centrum van de wereld. Een heel bijzondere
wereldbol is afgebeeld op een gebreid damestruitje. „Af
beelding van een bol op een plat vlak" vermeldt het
onderschrift. Maar dat klopt natuurlijk niet meer zodra
iemand die trui aantrekt.
Wie aan de wanden niet genoeg van zijn gading kan
vinden, kan op de vloer nog een volledig luchtfoto
mozaïek van de hele provincie Zeeland bewonderen.
Het kost wat moeite erachter te komen dat er ook een
bijbehorende catalogus is te verkrijgen, met vrijwel al het
afgebeelde in kleur en toelichtende tekst. Bovendien zijn
daarin nog enkele interessante, kartografische verhalen
opgenomen, onder andere van Ferjan Ormeling, Paul
Mijksenaar en René van der Schans. Het verhaal van de
laatste gaat over smeerlapperij, waarmee hij niet het ten
toongestelde bedoelt. Ik zal het verder niet verklappen,
maar het is (uiteraard) een leuk verhaal.
De catalogus heet „MAPS, kaarten en plattegronden, van
bergtop tot oceaanbodem", samengesteld door Paul
Mijksenaar en kost f 27,50.
De tentoonstelling is nog tot eind 1992 te zien. Van harte
aanbevolen.
Theo Scheele
I WINKELKRUIS
Het Eisinga-planetarium in Franeker heeft de beschikking
gekregen over een winkelkruis. Dat is een zeldzaam
hoekmeetinstrument uit de tweede helft van de zestiende
eeuw. De eerste beschrijvingen van dit instrument zijn te
vinden in het boek „Practijck des landmetens" (1600)
van de Nederlandse landmeter Jan Pierszoon Dou. Twee
eeuwen lang was dit winkelkruis het belangrijkste land
meetkundige instrument. Het is afgeleid van een astro
labium.
Het winkelkruis bestaat uit een ronde of vierkante mes
sing plaat met een diameter van 15 tot 20 cm waarin een
cirkel met een verdeling in 360° is gegraveerd. Daarom
werd dit instrument buiten Nederland ook wel de „Hol
landse cirkel" genoemd. Op de plaat zijn, vlak buiten de
cirkel, vier vizieren aangebracht, bestaande uit pennen of
plaatjes met een sleuf. Die staan zo tegenover elkaar, dat
ze samen hoeken van 90° vormen. Daaraan ontleent het
instrument zijn naam.
Verder heeft het instrument een wijzer, ook met een
vizier, en een vast of afneembaar kompas. Horizontaal op
een statief geplaatst, kon het worden gebruikt voor het
meten van hoeken. Het was een betrekkelijk goedkoop
instrument, dat vaak werd weggegooid wanneer het ge
breken ging vertonen. Dat is waarschijnlijk de oorzaak dat
maar enkele exemplaren bewaard zijn gebleven.
Het instrument van het Eisinga-planetarium is een bijzon
der exemplaar met een grondplaat van 17 cm in het vier-
360
NGT GEODESIA 92 - 9
