Geodeet in bevolkingsadministratie
k 5ïe - 1 0,001931851
Voor de aarde geeft dit een gemiddelde zwaartekracht
van 9,81 m/s2. Daar de aarde afgeplat is en bovendien
roteert, varieert de zwaartekracht met de geografische
breedte. Aan de equator is de zwaartekracht 9,780 326 77
m/s2 en bij de polen 9,832 186 37 m/s2. Door de afplat
ting en de rotatie in het model van de aarde in te bouwen,
kan men een formule afleiden die de variatie van g met
de breedte uitdrukt. De aarde wordt daarbij door een
ellipsoïde benaderd. De zwaartekracht die op dit model is
gebaseerd, noemt men de normaal zwaartekracht en
wordt meestal aangeduid door y. De eenheid waarin de
zwaartekracht wordt uitgedrukt, is milligal (mgal), dat is
10"5 m/s2.
ye k sin2cp
V 1 - e2 sin2<p
met
ye y op de equator 978032,677 mgal
yD y op de pool 983218,637 mgal
(GRS80)
aye
a en b zijn de lange en korte as van de ellipsoïde
e2 excentriciteit 0,006694380
Men kan deze formule ook als een reeks ontwikkelen:
y ye (yP - ye) sin2cp - 5.737 sip2 (2cp)
De echte zwaartekracht aangeduid door g wijkt enigszins
af van de normaal zwaartekracht. Het verschil wordt de
zwaartekrachtanomalie Ag genoemd.
Ag g - y
De grootte van Ag is in de orde van 10~5 a 10~4 deel van
g, dus we kunnen wel zeggen dat de normaal zwaarte
kracht
NP
Gravimeter
Aarde
Getijkracht
Fig. 3. Door het aardgetij gaat de bodem in Nederland dagelijks zo'n
40 cm op en neer.
een zeer goede benadering van g is. De variaties in Ag
worden veroorzaakt door massa onregelmatigheden in
het inwendige van de aarde. Zowel de grootte van g als
de richting van g veranderen hierdoor. De richting van g
merken we als we onze theodolieten en waterpasinstru
menten horizonteren en daardoor zijn de metingen en
dus ook de hoogten beïnvloed door de zwaartekracht. De
grootte van g kunnen we meten met zwaartekracht
meters, ook wel gravimeters genoemd. Hierop zal in [5]
worden ingegaan.
Boven de ellipsoïde kan de normaal zwaartekracht yH
worden berekend volgens
yH yo - 0,3086 H (mgal per meter)
Met y0 de normaal zwaartekracht op de ellipsoïde.
Verandering van de zwaartekracht met de tijd
Er zijn verschillende oorzaken waardoor de zwaarte
kracht kan veranderen. In de eerste plaats zijn er de kort-
periodieke veranderingen door aantrekking van zon en
maan. Die worden de getijden genoemd (fig. 3). Deze zijn
goed te berekenen uit de stand van zon en maan aan de
hemel. De zwaartekrachtmetingen kunnen worden ge
corrigeerd voor dit effect. In de tweede plaats kan de
zwaartekracht veranderen door massaverplaatsing in de
bodem. Dit zijn in het algemeen zeer kleine effecten en
daarom moet men zeer nauwkeurig meten om verande
ringen in de loop van tientallen jaren te kunnen vast
stellen. Het constateren van de veranderingen is echter
erg interessant en belangrijk om te registreren.
Men kan bijvoorbeeld hierdoor de absolute bodemdaling
van Nederland vaststellen. Dit is belangrijk om het effect
van bodembeweging te scheiden van zeespiegelrijzing.
Ook in het Groninger gasveld kan men de zwaartekracht
verandering meten en vergelijken met de bodemdaling
die uit waterpassing volgt. Uit het verschil kan men con
clusies trekken over de gasonttrekking en massaverande
ringen in de bodem.
Literatuur
1. Drie eeuwen NAP. Rijkswaterstaatserie no. 48, 1987.
2. Strang van Hees, G. L., De invloed van de zwaartekracht op de
hoogtemeting. NGT Geodesia 1980 no. 4, p. 146 - 149.
3. Strang van Hees, GL.Zwaartekrachtmetingen in het Groninger
aardgasgebied. NGT Geodesia 1980 no. 5, p. 188 - 192.
4. Strang van Hees, G. L., Practical formulas for the computation of
orthometric, dynamic and normal heights. Zeitschritt fiir Ver-
messungswesen 1992.
5. Min, E. J. de, P. Plugers, Relatieve zwaartekrachtmetingen. NGT
Geodesia, 1993 no. 2, p. 56-61.
6. Willigen, G. W. van, De berekening van de gravimetrische geo'ide
van Nederland. Afstudeerscriptie Faculteit der Geodesie, Techni
sche Universiteit Delft, 1985.
Geodeten die aan een loket hun beroep moeten op
geven, noemen zich vaak maar ingenieur of ambte
naar. Een jonge vader deed het pas anders. Bij de
aangifte van zijn zoon antwoordde hij op de vraag naar
zijn beroep: „geodeet". Hij voegde er voor de zeker
heid aan toe: een zondagse naam voor landmeter. De
ambtenaar van de afdeling bevolking wilde toch zijn
bestand zuiver houden. Hij liep naar achteren, sloeg
een woordenboek open en voerde toen toch de naam
geodeet in.
De jonge vader was dubbel trots.
Piksel
50
NGT GEODESIA 93 - 2
