In memoriam prof. ir. A. J. van der Weele
Zondag 17 januari 1993 overleed plotseling prof. ir. A. J. van der
Weele, oud-hoofd van de Meetkundige Dienst van de Rijkswater
staat en oud-rector van het ITC.
Hieronder volgt zijn levensbeschrijving, zoals uitgesproken tij
dens de crematieplechtigheid door prof. ir. Jan Visser, die hem
meer dan veertig jaar van zeer nabij meemaakte.
Over Anton van der Weele's succesrijke carrière is, ter gelegen
heid van zijn 65e verjaardag en zijn afscheid van het ITC in 1979,
veel gezegd en vastgelegd in een speciale ITC-publikatie: ,,A
Career in International Education". Daarnaar moge ik hier ver
wijzen.
Anton was wars van elk uiterlijk vertoon, bijna tot het extreme toe.
Toen hij, ter gelegenheid van zijn 60e verjaardag tot zijn verras
sing een hoge koninklijke onderscheiding ontving uit handen van
de burgemeester, was zijn reactie dat hij al voor zijn werk werd
betaald en dat hij de onderscheiding daarom zag als een onder
scheiding van het ITC, en hij meende dat. Zijn lintje droeg hij
nooit, de versierselen alleen op zijn toga. Als rector moest hij vaak
officiële redes uitspreken; in het uitspreken had hij geen plezier,
in het voorbereiden ervan wel. Veel van zijn redevoeringen zijn
nog steeds interessant om te lezen.
Een van de auteurs van de eerdergenoemde ITC-publikatie, prof.
Nossin, karakteriseerde Anton daarin als „de laconieke rector".
Ja, als je het portret dat Hofker van Anton schilderde en dat
hem als afscheidscadeau door het ITC werd aangeboden goed
bekijkt, dan zie je dat deze befaamde portretschilder dat óók zo
zageen laconieke man.
Inderdaad heb ik Anton zelden nerveus of kwaad zien worden; hij
had zijn eigen, kalme zekerheden en een groot gevoel voor de
betrekkelijkheid van alles.
Anton heeft geen gewone gelukkige jeugd gehad. Zijn moeder
stierf toen hij en zijn broer nog klein waren. Zijn vader hertrouwde,
maar hun tweede moeder was niet in staat de jongens goed op te
vangen. Daarom zaten ze al vanaf hun twaalfde jaar als middel
bare scholieren „op kamers" in Rotterdam, met een echte hospita
en een wekelijks bezoek van vader op zaterdagmiddag. Anton
heeft in die tijd leren vertrouwen op zijn, toen duidelijk wordende,
grote intelligentie, maar zijn emotionele ontwikkeling zal door het
gebrek aan een veilig huisgezin toch te kort zijn gekomen. Mis
schien is dat de reden waarom Anton emotioneel nogal een
gesloten mens was. Zijn eigen moeilijkheden loste hij het liefst
zelf op en in stilte.
Na de middelbare school ging Anton, als een waarachtige Zeeuw,
voor civiel-ingenieur studeren in Delft. Zijn vader was hoofd van
een school, een toen nog slecht betaalde baan. Anton kreeg een
studiebeurs in die tijd een zeldzaamheid en kwam daarmee
voor de eerste keer in zijn leven in contact met prof. Schermer-
horn, die een toeziende taak had in verband met zijn studiebeurs.
Aan dit contact is het te danken dat Anton, toen hij in de minimale
tijd van vijf jaar als civiel-ingenieur afstudeerde, een baan kreeg
bij de Meetkundige Dienst van de Rijkswaterstaat in Delft; welis
waar op het salarisniveau van een jong middelbaar ambtenaar,
maar daarmee moest men in 1936, in de crisistijd toen ingenieurs
trambestuurder werden, heel blij zijn.
Prof. Schermerhorn was in naam wetenschappelijk adviseur van
de jonge Meetkundige Dienst, maar in feite de grote baas. Juist
toen, in 1936, had Schermerhorn een contract bewerkstelligd
tussen de Meetkundige Dienst en de BPM, voor die tijd een heel
groot en gedurfd project: het Nieuw-Guinea Luchtkarterings-
project. De BPM had een optie op een gebied van 100 000 km2
in Nieuw-Guinea, waaruit op vrij korte termijn een keuze moest
worden gemaakt voor het verkrijgen van concessies. Proefnemin
gen bij de Meetkundige Dienst stelden Schermerhorn in staat alle
betrokkenen ervan te overtuigen dat luchtkartering in plaats
van de conventionele landmeetkunde de aangewezen op
lossing was voor het probleem van de BPM.
Ik citeer uit Antons bijdrage aan het boek van de historicus
Puchinger, getiteld,,Prof. Schermerhorn. Minister-President van
Herrijzend Nederland": „Die eerste grote opdracht van de BPM
was een stuk pionierswerk dat jarenlang zonder weerga is ge
bleven. Vanaf 1936 was het Geodesiegebouw van de Technische
Universiteit, waarin ook de Meetkundige Dienst was onderge
bracht, veranderd in een heksenketel waar vaak dag en nacht
werd gewerkt. Al werkende werden methoden ontwikkeld, nieuwe
problemen doken regelmatig op en vroegen om een snelle op
lossing. Kortom, er werd een prestatie verricht die, wanneer men
op het geheel een moderne
systeem-analyse zou toepas
sen, als bijna onmogelijk zou
worden beschouwd".
Anton kon, als medewerker
aan dit project, al zijn ver
nuft, puzzelzin, nieuwsgierig
heid en doorzettingsvermogen
kwijt. Hij werd dan ook al een
paar jaar later bevorderd tot
chef van de rekenzaal, de
brains trust van de Meetkun
dige Dienst in die tijd.
In 1938 werd het succes van
deze Nieuw-Guinea luchtkar
tering in de vakwereld bekend door middel van de Nederlandse
publikaties voor het congres van de internationale vereniging voor
fotogrammetrie (ISP) in Rome. Dit was mede de aanleiding voor
de vakwereld om het bestuur van die internationale vereniging
voor de komende vier jaar aan Nederland toe te vertrouwen.
Prof. Schermerhorn werd de president ervan, uiteraard zonder te
weten dat dit niet voor vier jaar zou zijn, maar voor tien jaar, omdat
in 1939 de wereldoorlog zou uitbreken en het pas in 1948 tot een
volgend congres zou komen, in Scheveningen.
Ook dit eerste na-oorlogse congres werd een succes voor de
Nederlandse fotogrammetrie, vooral dank zij een aantal publika
ties waaraan Anton geheel of gedeeltelijk had bijgedragen. De
oorlogstijd hadden hij en een aantal anderen in Delft namelijk ge
bruikt om fundamenteel onderzoek uit te voeren, vooral op het
gebied van de foutentheorie. Met de resultaten daarvan werden
nieuwe methoden van aerotriangulatie mogelijk.
Ondertussen was Anton plaatsvervangend hoofd van de Meet
kundige Dienst geworden en hoofd in 1949, toen Fortuin plotse
ling stierf op de jeugdige leeftijd van 35 jaar. Onder zijn leiding
vond een continue uitbreiding van de Dienst plaats, omdat er een
steeds groter beroep op werd gedaan door andere rijksdiensten
die weg- of waterbouwkundige projecten moesten uitvoeren en
waarvoor nauwkeurige kaarten en meetgegevens nodig waren. In
verband hiermee werd de Dienst gepromoveerd tot een directo
raat onder de hoofdingenieur-directeur Anton van der Weele.
Het internationale congres van 1948 onder het presidentschap
van Schermerhorn en diens hernieuwde beschikbaarheid voor
„het vak" leidde indirect tot de oprichting van het ITC in 1951.
Schermerhorn werd hiervan de directeur en Anton part-time
docent voor één middag in de week.
Ruim voordat Schermerhorn eind 1964 met pensioen zou gaan,
werd Anton door hem verzocht zijn opvolger te worden. Na ampe
le overweging ging Anton hierop in. Hij moest daarvoor niet alleen
zijn interessante positie als HID van de Meetkundige Dienst op
geven, maar ook zijn opgelegde kans om prof. Roelofs in 1970 op
te volgen als hoogleraar Fotogrammetrie aan de Afdeling der Geo
desie van de Technische Hogeschool Delft. Hij die zo goed was
in onderzoek, ontwikkeling en toepassing, moest dat alles op
geven voor een, weliswaar buitengewoon eervolle, doch over
wegend managersbaan als leider van het ITC. Het was in de
eerste plaats het verantwoordelijkheidsgevoel van Anton, dat hem
tot deze beslissing bracht, en beslist niet zijn ambitite. Toen hij
echter eenmaal deze functie had aanvaard, zette hij zich totaal in.
Vanaf 1965 begon de systematische uitbreiding van het ITC. Tot
die tijd was de Afdeling Fotogrammetrie de dominante afdeling
geweest. Vanaf 1965 werden de andere afdelingen uitgebreid,
voor toepassing van luchtfoto's ten behoeve van bosbouw,
bodemkunde, geologie, enz., zodat hij in 1979 een groot univer
seel ITC kon doorgeven aan zijn opvolger.
Na zijn pensionering wilde Anton zich inzetten voor de ouderen
zorg en hij deed dat als voorzitter van de Stichting Humanitas
plus. Ook hierin legde hij zijn hart en ziel en hij had de voldoening
de bouw van ,,De Stadsgaarde" te kunnen begeleiden tot de vol
tooiing ervan.
Dat men Anton kan karakteriseren als een competent en toch op
vallend bescheiden leider, duidt op grote gaven van hoofd en hart.
Dat Anton een goed mens was, heeft iedereen bemerkt die met
hem in contact kwam. Zijn aandacht en tolerantie voor de ander
waren kenmerkend. Hij was een fundamenteel eerlijk en zuiver
mens, zoals je maar zelden tegenkomt, die zijn grote gaven in
dienst stelde van de gemeenschap.
Prof. ir. J. Visser Lzn
122
NGT GEODESIA 93 - 3
