Nederlands Meetinstituut [NMi]
□e ene meter is de andere niet
N^J\j
A//fVI
door Theo Scheele, redacteur.
SUMMARY
One metre is not the other one
The aim of the present article is to highlight the activities of the dutch institute for calibration (NMi).
The author visited this institute for one day, interviewed two specialists and viewed their methods and
equipment. The main task of the NMi is to check measuring instruments of all kinds and to maintain inter
national standards by order of the Dutch Government. But at the end the question remained: what about
the geodetic instruments?
0^
Het zou op landmeters kunnen slaan, die titel, want die
heb je ook in soorten, maar bedoeld is hier de meter zelf,
de afstand van honderd centimeter, of alle andere maten
die daarvan zijn afgeleid. Want wat is eigenlijk een
meter?
Bij het Nederlands Meetinstituut (NMi) weet men alles af
van meten en van meters. De deskundigen die daar
werken, beoefenen het vak metrologie (ja, het is goed ge
schreven), dat is de leer en de kennis van het meten. In
de wereld van de geodesie is het moeilijk verkoopbaar
dat anderen meer van meten zouden afweten, maar na
een gesprek met de metrologen van het NMi gaat het
daar toch wel op lijken.
Dr. R. Muijlwijk en mr. H. E. IJssennagger, beiden
stafleden bij het NMi, doen een boekje open over het
arbeidsterrein van de metrologen van het NMi.
De metrologie is eigenlijk in vier hoofdonderwerpen op
gesplitst:
meeteenheid (bijvoorbeeld meter, seconde, kilogram);
standaarden;
meetinstrumenten en hun eigenschappen;
het meten zelf (methoden, onnauwkeurigheid).
Alle vier hebben raakvlakken met de geodesie.
Volgens Muijlwijk stonden geodeten ooit aan de wieg van
de meter. Toen omstreeks 1780 werd bepaald dat er
internationale eenheid zou moeten worden gebracht in de
veelheid van lengtematen, werd nog gedacht aan de
lengte van de secondeslinger of een geodetisch bepaalde
eenheid. In 1790 werd gekozen voor de landmeting. De
landmeters Delambre en Méchain maten de afstand
tussen Duinkerken en Barcelona, welke als basis moest
dienen om de lengte te bepalen van een aardkwadrant,
gemeten van de pool tot aan de evenaar (op zeeniveau),
ter plaatse van de meridiaan die juist over Parijs loopt.
Het tienmiljoenste deel daarvan werd de „standaard
meter". Een platina staaf werd de fysieke vertegenwoor
diging daarvan. Bijna honderd jaar heeft die het uitgehou
den, hoewel later bleek dat er door de geodeten van 1790
te weinig rekening was gehouden met de ellipsvorm van
de aarde, als gevolg van de afplatting aan de polen. Maar
dat gaf toen niet meer, de platina staaf was erkend en
bleef standaard.
Eigenlijk was die hele meting overbodig, men had ook
gewoon elke willekeurige afstand tot standaard kunnen
verheffen. Maar gezien de grote verscheidenheid aan be
staande lengtematen moest er internationaal een accep
tatiemotief worden gevonden. Op deze wijze leek het een
wetenschappelijke benadering. Het metrieke stelsel werd
in een groot deel van Europa ingevoerd. Aan de grote ver
scheidenheid aan voeten, roeden, duimen en ellen, die
elke zichzelf respecterende gemeente erop nahield,
kwam een einde. De menselijke maat was vervangen
door één uit de natuur. En die is ook van ons allemaal.
Voor handelaren was die standaardisering overigens
maar een strop, want één van hun verdiensten lag in het
omrekenen van de ene maat naar de andere. Zelden
kwam de handelaar zelf daaraan tekort.
NMi
Het Nederlands Meetinstituut is een instituut, waar metrolo-
gische keuringen en kalibraties worden verricht, en heeft
laboratoria in Delft, Dordrecht, Bergum, Bilthoven en Helmond.
Er zijn driehonderd medewerkers werkzaam.
Ook worden nationale en primaire (fysische en chemische)
standaarden ontwikkeld en beheerd voor massa, kracht, druk,
lengte en volume, alsmede standaarden voor elektromagne
tisme, tijd en ioniserende stralingsgrootheden.
Van Swinden
De vele oude lokale maatvoeringen lieten zich natuurlijk
niet zomaar van de markt drukken, ze bleven nog jaren
lang gangbaar. Pas in 1816 werd in Nederland een wet
aangenomen, waarbij het gebruik van het metrieke
270
NGT GEODESIA 93 - 6
