Contractuele afwijkingen
De meeste werkzaamheden die door geodetische bedrij
ven worden verricht, zou ik als inspanningsverbintenis
sen willen classificeren, de titel van deze lezing spreekt
niet voor niets over geodetische werkzaamheden. Het
gaat in de geodesie bij uitstek om het verzamelen, be
werken en bewaren van informatie, die daarna vaak door
anderen wordt verstrekt en/of gebruikt. In een enkel geval
zou men kunnen spreken van een produkt. Gedacht moet
dan worden aan het op grote schaal verspreiden van
(industrieel vervaardigde) informatie. In de geodesie denk
ik dan het eerst aan (vooral kleinschalige) kaarten en
sommige luchtopnamen.
Er zal dus niet snel sprake zijn van produkten, en daar
naast niet zo vaak van consumenten als gebruikers. Het
belang van de produktaansprakelijkheid bij geodetische
werkzaamheden lijkt dus beperkt.
- - -■ ■■■-
mamrrvmrm
Bewuste roekeloosheid.
Veel van de wettelijke regels omtrent de aansprakelijk
heid voorzien in een basisregeling, waarvan het mogelijk
is bij overeenkomst af te wijken. Het gaat om zogenaamd
„regelend" en niet om „dwingend" recht. Nieman komt
daar in zijn lezing nog op terug.
Partijen staat het in principe dus vrij om de aansprakelijk
heid afwijkend te regelen. Dat gebeurt in de praktijk vaak
met vage formuleringen, die dan ook aanleiding geven tot
veel rechtspraak. Daaruit komt naar voren dat de bedin
gen niet altijd het gewenste effect hebben.
Het maken van contractuele afwijkingen kan natuurlijk
alleen in de gevallen dat er een contractuele relatie be
staat tussen partijen. De regeling hoeft zich daarbij echter
niet tot de wanprestatie te beperken. Ook de aansprake
lijkheid uit onrechtmatige daad tussen de partijen kan,
naar in ons recht wordt aangenomen, onder de contrac
tuele bedingen worden begrepen. Ten aanzien van de
aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad tussen de
debiteur en andere benadeelden is het in principe niet
mogelijk de aansprakelijkheid te beperken. Wel kan in de
overeenkomst worden bepaald dat de opdrachtgever de
debiteur vrijwaart voor claims van derden. In het alge
meen spelen bij de vraag of exoneratie- of vrijwarings-
bedingen redelijk zijn, verzekeringsaspecten een rol. Bij
de produktaansprakelijkheid is exonereren uitgesloten.
Exoneraties
Het komt veelvuldig voor dat de debiteur in een overeen
komst bepalingen opneemt, die zijn aansprakelijkheid
beperken of zelfs geheel uitsluiten; deze bepalingen wor
den exoneraties genoemd. Omdat het aansprakelijk
heidsrecht grotendeels bestaat uit regelend recht, is het
maken van exoneraties tussen contractspartijen in be
ginsel geoorloofd. Toch moet hierbij rekening worden
gehouden met enkele beperkingen.
Wanneer door de exoneratie het belang van de ene partij
vergaand wordt opgeofferd aan het belang van de andere
partij, kan het beding vernietigbaar zijn wegens misbruik
van omstandigheden. Als het deel uitmaakt van alge
mene voorwaarden, kan het onredelijk bezwarend zijn.
Zo is het exonereren van de aansprakelijkheid voor scha
de die opzettelijk is veroorzaakt naar algemene overtui
ging niet aanvaardbaar. Voor aan zijn schuld te wijten
gevolgen wordt meestal een onderscheid gemaakt tus
sen grove en andere schuld. Voor grove schuld, ook wel
bewuste roekeloosheid genoemd, zal in de meeste geval
len exoneratie als onaanvaardbaar worden beschouwd.
Of dat ook geldt wanneer ondergeschikten de gevolgen
opzettelijk of door bewuste roekeloosheid hebben ver
oorzaakt, is omstreden, maar in die gevallen kan in ieder
geval de ondergeschikte zelf worden aangesproken. De
ondergeschikte kan zich namelijk alleen achter de exone
raties van zijn werkgever verschuilen, voor zover hij dat
had gekund als hijzelf contractspartij zou zijn geweest.
Wel moet de opdrachtgever instemmen met de in een
overeenkomst opgenomen exoneraties. Hij zal daar niet
altijd toe genegen zijn. Ook hierbij kan de verzekerbaar
heid een rol spelen. Bij de prijsvorming zal dan ook de
verzekeringspremie een rol kunnen spelen. Wanneer de
opdrachtgever kan kiezen uit verschillende uitvoerders,
zal naast de prijs zelf ook de mate waarin wordt geëxone-
reerd, een rol kunnen spelen.
In de praktijk komen de exoneraties vaak voor in de
algemene voorwaarden, de „kleine lettertjes". De op
drachtgever zal dan de exoneratie niet altijd even bewust
hebben aanvaard. Over de algemene voorwaarden hier
onder meer.
Ook kan een soort exoneratie ontstaan doordat de op
drachtgever gewoonlijk de resultaten voor gebruik contro
leert, of dat de debiteur dat stilzwijgend mag aan
nemen. Het niet daadwerkelijk controleren is dan voor
risico van de opdrachtgever.
Tegenover derden kan de debiteur zich slechts in uit
zonderlijke situaties beroepen op een exoneratie. Het
gaat dan om gevallen waarin het slachtoffer in de gedra
gingen heeft toegestemd of de daaraan verbonden risi
co's heeft aanvaard, bijvoorbeeld omdat hij wist dat zo'n
beding in deze branche gebruikelijk is.
Zelfs als wordt uitgegaan van een op zichzelf aanvaard
baar exoneratie-beding, komt het voor dat de rechter zich
op het standpunt stelt dat de debiteur zich op grond van
bijkomende omstandigheden niet in redelijkheid en billijk
heid op de exoneratie kan beroepen. Bij de invulling van
de begrippen redelijkheid en billijkheid door de rechter
kan hetgeen in een bepaalde branche gewoon is,
meespelen. In het geodetisch beroepsveld zijn begrippen
als precisie, betrouwbaarheid, overtalligheid en kwali-
NGT GEODESIA 93 - 12
621
