Abel Cahen werden verbouwd tot een modern en merk
waardig kantoorgebouw. Hier begint al direct die con
frontatie: een modern gebouw, kunstig verstopt in een
eeuwenoude wijk. De hele ROB is hierin ondergebracht.
Dwalend van de ene afdeling naar de andere, steeds
maar weer omhoog en omlaag, ben je al gauw de weg
kwijt. Het lijkt een tocht door oude sloppen en stegen,
maar dank zij de uitstekende landmeetkundige bege
leiding kwam ik niet alleen door de ruimten waarin de
opgegraven oude geschiedenis lag uitgestald, maar zag
ik eveneens de toepassing van de modernste land
meetkundige technieken. Het was een zeer afwisse
lende tocht, waarin de vondsten uit de beerputten van
Dordrecht en een regiment doodskoppen uit een laat
middeleeuws grafveld werden afgewisseld door kleurige
lijnen op een beeldscherm van het ARCHIS-systeem of
de driedimensionale weergave van een Romeinse brug in
Cuyk.
Voorouders uit de vroege middeleeuwen.
Alle afdelingen en kamers hebben echter één ding ge
meen: een nijpend ruimtegebrek. Kennelijk heeft de ar
chitect bij het ontwerpen van het bouwwerk niet geweten
dat er zoveel oudheid is.
Een blik naar buiten confronteert ons met de O.L. Vrou
wetoren. Alzo komen de landmeters van de ROB de eer
toe hun basis het dichtst bij het (oude) RD-nulpunt te
hebben. Opmeting en bewaking van dat stuk historie
moet vanachter de tekentafel mogelijk zijn. Dat het nul
punt desondanks vele kilometers is verschoven, is hen
niet aan te rekenen.
Op een grote tafel ligt een verzameling stukken van
potten en pannen in vele kleuren uit de beerputten van
Dordrecht uitgestald.
Het is voor ons een raadsel waarom de mensen alles
kapot hebben achtergelaten, zegt Arne. Als alles heel
was gebleven, zouden we heel wat minder werk hebben.
Hier wordt geprobeerd alle stukjes uit de legpuzzel weer
bij elkaar te brengen. Veel van die stukjes hebben een
plakkertje met een nummer; dat verwijst naar de vind
plaats die door de landmeters zorgvuldig is opgemeten.
In één van de andere kamers van de doolhof is het gelukt
een oude Romeinse helm weer vrijwel geheel in elkaar te
zetten. Zelfs de stukken bekleding van berewol zijn te
zien. Een kamer verder worden we ineens aangestaard
door een tafel vol grimmige doodskoppen, ook stuk voor
stuk van een plakkertje voorzien. Landmeter Agio Jong
(die buiten Wim wordt genoemd) wijst op een kaart de
plaats aan waar ze hebben gelegen, mannetjes blauw,
vrouwtjes geel. Ze lagen daar (in die graven) gewoon
door elkaar.
Het graf van Hofstra
Het beschermen van die oude ondergrondse geschiede
nis is hoofddoel van de ROB en dat is een enorm werk.
Reeds meer dan 15 000 elementen uit de oudheid zijn
gesignaleerd en dagelijks komen daar nieuwe bij. Onder
zoek moet leren of ze wettelijk kunnen worden be
schermd. In de Monumentenwet is geregeld hoe dat
moet, maar soms gaat daarbij weieens wat mis.
Omstreeks 1981 werd een stuk grond bij Putten voor
gedragen voor wettelijke bescherming. Het perceel was
7000 vierkante meter groot en eigendom van meneer
Hofstra. Ergens in dat perceel was een graf gesignaleerd,
maar de juiste plaats was niet bekend. Meneer Hofstra
vond het toch wel kwalijk dat voor een graf van enkele
meters zijn hele (bouw)perceel moest worden aange
merkt als monument, waardoor hij er niet op mocht
bouwen. De Hoge Raad was het met hem eens en droeg
de minister op voortaan zorgvuldiger te werk te gaan en
de archeologisch waardevolle plaatsen met een grotere
precisie aan te geven.
Sindsdien moet er veel meer en veel gedetailleerder
worden gemeten bij de ROB, want daar maken ze de
voordrachten voor die beschermende maatregelen. Daar
om is het Hofstra-arrest de basis voor de uitgebreide en
nauwkeurige meetactiviteiten van de ROB-landmeters.
De maatschappij is niet bij te houden
Bescherming van de oude sporen is één van de doelstel
lingen van de ROB; het kan leiden tot wettelijke bescher
ming. De minister wijst het dan aan als archeologisch
monument. Nederland kent er 1600. Soms is bescher
ming niet mogelijk en dreigen oude sporen vernietigd te
worden door grote infrastructurele werken zoals de
Betuwe-lijn.
Daar zijn we bliksemsnel bij, legt Haytsma uit, want de
maatschappij wacht niet op ons. Als vernietiging dreigt,
doen we zogenaamde noodopgravingen. Zeer gedetail
leerd leggen we alle gevonden sporen en oudheidkun
dige zaken vast. Alles wat in de grond zit, wordt veilig
gesteld en opgenomen in gegevensbanken. De precieze
locatie is daarbij van groot belang; alles moet heel zorg
vuldig worden opgemeten in x, y en z. Vooral in de strook
van de Betuwe-lijn is veel geschiedenis bewaard geble
ven. Het was van oudsher een belangrijke handelsroute
met alle bijbehorende activiteiten, brug- en wegenbouw
en verdedigingswerken. De Grebbeberg is er een voor
beeld van. Daarin zijn al sporen ontdekt van verdedi
gingswerken uit de vroege middeleeuwen, de Tachtig
jarige Oorlog en natuurlijk uit 1940.
Cultuurveranderingen volgen elkaar tegenwoordig in een
sneller tempo op dan vroeger en het is zaak vernietiging
van oude sporen voor te zijn. Dat kost veel werk, de maat
schappij is nauwelijks bij te houden, vindt Arne.
Met de invoering van ARCHIS, een geografisch georiën
teerd informatiesysteem dat nu eens niet op GIS eindigt,
is alles veel overzichtelijker te maken en handiger te ge
bruiken. Het is gekoppeld aan een gegevensbank waarin
alle gegevens van archeologische vondsten zijn opgeno
men. Met behulp van de bodemkaarten van het Staring
centrum die in het bestand zijn opgenomen en de topo
grafische kaart van Nederland als ondergrond kunnen
locaties snel worden opgeroepen en ruimtelijke analyses
worden verricht. Met behulp van coördinaten of plaats
naam kan elke plek in Nederland snel worden opge
roepen. De archeologische vondsten zijn per gemeente
in een aparte laag opgenomen. Als voorbeeld roept
76
NGT GEODESIA 94 - 2
