O
O
O
B
0 Nieuw element
O Bestaand element
Plan in geld
Verklaring van gebruikte ecologische termen
Landschapsecologie
Dispersie
Habitat
Habitatpiek
Kernpopulatie
Metapopuiatie
Versnippering
De studie die zich richt op het verkrij
gen van inzicht in de opbouw van het
landschap en in de betrekkingen tus
sen de onderdelen van dat landschap
en de veranderingen die daarin plaats
vinden.
Het migreren van soorten. Individuen
uit een populatie kunnen zich vestigen
en voortplanten in een gebied waar
geen populatie (meer) voorkomt, ot zich
vestigen en voortplanten in een reeds
bestaande populatie.
Een abstract begrip dat aanduidt bij
welke combinatie(s) van milieuvariabe
len een soort zich kan handhaven.
De concrete, afgrensbare plaats waar
het habitat wordt gerealiseerd.
Lokale populatie van zodanige om
vang, dat de kans op lokale extinctie
verwaarloosbaar klein is en er een
dispersiestroom is in de richting van de
overige delen van het landschappelijke
netwerk.
Stelsel van subpopulaties, onderling
verbonden door dispersiebewegingen.
Verandering in de ruimtelijke verdeling
van landschapselementen, waarbij de
habitatplekken van een soort worden
verdeeld in kleinere eenheden, in op
pervlakte afnemen of ruimtelijk sterker
gescheiden worden.
De kennis van de eisen die metapopulaties stellen aan
hun omgeving, biedt een goede basis voor het beoor
delen van verschillende plan-alternatieven en produceert
ook richtlijnen voor de inrichting van een gebied. Zo blijkt
dat voor bos- en moerasvogels oppervlakte en isolatie
complementaire factoren zijn [4] [5], waardoor voor de
landinrichting direct een goede keuzemogelijkheid ont
staat
verstevigen van de capaciteit van de huidige plekken,
door ofwel de kwaliteit van deze plekken te verhogen,
ofwel de oppervlakte van deze plekken te vergroten;
verminderen van de barrièrewerking tussen de gebie
den door ofwel de weerstand van het tussenliggende
landschap te verlagen, ofwel de afstand tussen ver
schillende elementen te verkleinen.
Daarnaast verdient het de voorkeur om binnen het net
werk habitatplekken op te nemen, die een kernpopulatie
kunnen bevatten.
Afhankelijk van de hoeveelheid grond die beschikbaar is
en de situatie in het terrein, kan ervoor worden gekozen
om dit te concentreren in een nieuwe habitat of deze zo
danig te verdelen, dat goede verbindingen tot stand
komen (fig. 2).
Met kennis van bovenstaande concepten en regels kan
een toedeling worden ontworpen, waarin rekening wordt
gehouden met ecologische wensen.
Een metapopuiatie is een stelsel van lokale populaties die
met elkaar verbonden zijn, doordat individuen zich van de
ene naar de andere populatie bewegen. Indien een lokale
populatie uitsterft, betekent dit niet dat de habitatpiek
voortaan onbezet zal blijven; deze kan weer worden be
zet door naburige populaties. Dispersie tussen de habitat
plekken moet dan wel mogelijk zijn. Het voortbestaan van
een metapopuiatie is daarmee afhankelijk van zowel de
kwaliteit en omvang van de habitatplekken zelf (hoe
groter de habitatpiek en kleiner de soort, des te groter de
populatie en kleiner de kans op lokaal uitsterven) als van
de onderlinge rangschikking van deze plekken, waarbij
aspecten spelen als de onderlinge afstand tussen deze
plekken en de weerstand van het tussenliggende land
schap. Deze weerstand wordt onder andere bepaald door
de dichtheid aan landschapselementen die geschikt zijn
om als dispersiebaan te gebruiken (ecologische infra
structuur).
vergroten
verbinden
Fig. 2. Twee vuistregels voor het situeren van geschikte habitat
plekken, concentreren (A) of verbinden (B).
Voor het ontwerp van een nieuwe toedeling bestaat een
zeer groot aantal mogelijkheden. Een eerste stap in de
beperking van het aantal mogelijkheden is de berekening
van het plan in geld. Hierdoor kan worden aangegeven in
welke delen van het landinrichtingsgebied (blokdelen)
welke kavels komen te liggen en wat de omvang van deze
kavels is. De exacte locatie en de vorm van deze kavels
worden pas bepaald bij het inschetsen van een nieuwe
kavelindeling.
Eén van de toedelingsprincipes die kan worden verwerkt
in de systemen voor de berekening van een plan in geld,
is het principe dat zoveel mogelijk wordt aangesloten bij
de bestaande topografie. Hierdoor blijft het bestaande
landschap, dat in hoge mate wordt bepaald door topo
grafische elementen, zoveel mogelijk bewaard. Dit is ook
gunstig vanuit ecologisch oogpunt, omdat in dat geval
oude landschapselementen die over het algemeen
waardevoller zijn dan nieuw aan te leggen elementen
bewaard blijven en als basis kunnen dienen voor het
verder verstevigen van het ecologische netwerk. Daar
naast kunnen hiermee kosten worden bespaard, doordat
minder werken behoeven te worden uitgevoerd om topo
grafie te verwijderen en te verplaatsen.
Uit onderzoek [11] blijkt dat verbetering van de verkave
ling bijvoorbeeld door meer kavels dichter bij huis te
situeren, waardoor de transportkosten afnemen en het
zo goed mogelijk plaatsen van de beplantingen bij
voorbeeld zodanig dat rechthoekige percelen ontstaan en
er geen lijnvormige beplantingen meer midden in de
percelen staan in grotere mate bijdragen aan een af
name van de arbeidsbehoefte van de agrariër dan een
drastische vergroting van de maat van de ruimte.
Een eerste aanzet tot het verwerken van een dergelijke
eis in het overboekingsprogramma ATOR is gegeven in
[3]. Het is mogelijk gebleken om bij de berekening van
een plan in geld rekening te houden met de schaal van
het landschap in de verschillende blokdelen. De toe-
NGT GEOOESIA 94-11
467
