A
Oudste kaart
■995-3
NGT GEODES1A
drukte als manuscriptkaarten. De relatieve onbekendheid
van de manuscriptkaarten heeft ertoe geleid dat in dit artikel
enige van deze kaarten onder de aandacht worden gebracht,
met name de oudste kaarten die in het archief aanwezig zijn.
Zij geven door hun verschillend karakter een beeld van de
manier waarop in de periode 1500 - 1550 werd „gekar
teerd".
Aan het begin van deze periode baseerde de landmeetkunde
zijn gegevens nog op het onnauwkeurige afstandmeten tus
sen de verschillende punten. (De landmeter mat direct de af
stand tussen de punten, waarvan hij de onderlinge ligging
wilde weten.) In 1533 publiceerde Gemma Frisius, professor
in de wiskunde en medicijnen aan de Universiteit te Leuven,
een opzienbarende methode voor driehoeksmeting. Het was
nu mogelijk om uitgaande van twee punten de ligging van
het te bepalen derde punt te berekenen. Een nauwkeurige
methode, die bovendien veel tijd bespaarde. De kaarten na
deze publikatie getuigen meetkundig bezien van een grote
betrouwbaarheid [3].
De oudste kaart in het Streekarchief wordt gedateerd om
streeks 1498. Hoewel de bestudering van deze kaart nog niet
is afgerond, kan er het volgende over worden gezegd. Het be
treft een schetsmatige afbeelding van Oude Rijn, Hollandse
IJssel en Lek met enige aanliggende plaatsen. De afbeelding
is in zwarte inkt gekarteerd op papier en niet ingekleurd.
De afmetingen zijn 31 x 45 cm. De maker is niet bekend. De
schaal kan met grote voorzichtigheid worden gesteld op
ongeveer 1 100 000. De kaart draagt
aan de achterzijde de titel „Oude Loop
van de IJssel" (fig. 1). Een vrijwel iden
tieke kaart in het Streekarchief betreft
vermoedelijk een schets voor het afge
beelde exemplaar.
Voor de gebruiker van eigentijdse kaar
ten is het een vanzelfsprekendheid dat
het noorden van de kaart ook bovenaan
op het kaartblad ligt. Er bestaan echter
kaarten, vooral oude, die door de vorm
van het beschikbare materiaal of het te
karteren gebied op elke willekeurige
windrichting georiënteerd kunnen zijn.
In dit geval ligt het zuiden boven. De
Lek, waaraan Vianen en Schoonhoven
zijn gelegen, prijkt vrijwel bovenaan op
het blad. Centraal in het kaartbeeld
staat de Hollandse IJssel met het eraan
grenzende gebied tussen Oudewater,
Gouda, Alphen en Woerden. In deze
regio speelde ook toen de waterbeheer
sing een belangrijke rol. Diverse gege
vens getuigen hiervan:
Fig. 1. „Die lant Sceydinge vande Ysel ende
Anonieme den Ryn" wijst op een verschillend
manuscriptkaart, gerichte afwateringsstructuur. De
omstreeks 1498. term landscheiding kan men hier op-
Formaat 31 x 45 vatten als een kunstmatig gemaakte
cm (foto SAHM). waterscheiding;
piiijiii^iii|iiii|iiii|iiii|iiii|iiii|iiii|iiiijiiii|iiii|iiu|nii|iiii|iiii|iiii|iiii|iiii|iiii|
0$J1 2 3 5 1 K
144
