De enclaves vastgelegd
Grenzen enclaves in Baarle-Nassau/Hertog definitief ingemeten
Grensbepaling
1995-12
Grensaanwijzing is voor landmeters op zich niets
bijzonders. Als het echter een rijksgrens betreft, hangt er
een plechtiger tintje aan. En als het de uiterst grillige
enclave-rijksgrens bij Baarle-Nassau/Hertog betreft, dan
is het beslist eervol werk. Of is het vooral veel werk?
Op 31 oktober 1995 ondertekende een Nederlands-
Belgische Koninklijke Grenscommissie een proces-verbaal
waarin de grenzen van alle enclaves in en rond het dorp
Baarle definitief zijn vastgelegd. Daarmee werd vijftien
jaar uitzet- en uitzoekwerk afgesloten.
Al vanaf de late middeleeuwen is het
gebied van het Brabantse dorp Baarle
bestuurlijk versplinterd: het Neder
landse gedeelte, Baarle-Nassau, en het
Belgische gedeelte, Baarle-Hertog, lig
gen kris-kras door elkaar. Hertog heeft
22 enclaves op het grondgebied van
Nassau en omgekeerd heeft Nassau er
acht op het grondgebied van Hertog.
Bovendien heeft Hertog nog vier losse
gebiedsdelen in het eigenlijke België
liggen. In de dorpskom van Baarle
lopen de enclavegrenzen dwars door
huizen, tuinen en straten heen (fig. 1).
Dit levert uiteraard de nodige compli
caties op en heel wat curieuze en lu
dieke situaties. Baarle-Nassau/Hertog is
daar heel bekend om en heeft daarom
ook een grote toeristische uitstraling.
De juiste ligging van de grenzen is al
sinds de scheiding van Nederland en
België in 1830 een probleem; bij het
grensverdrag van 1843 werd afgespro
ken om het allemaal later nog eens te
gaan uitzoeken. Eind vorige eeuw is er
een poging geweest om door gebieds-
ruil tussen Nederland en België de
enclaves op te ruimen. Die poging is
vooral gestrand op het verzet van de
bevolking die haar nationale identiteit
en soevereiniteit niet wilde opgeven.
Pas in 1974 is de zogenaamde „buiten
grens"' tussen Nederland en België bij
Baarle officieel vastgesteld, maar de
enclaves zijn daarbij buiten beschou
wing gelaten. De toen in een plaatselijk
weekblad gepubliceerde veronderstel
ling dat het nu wel weer honderd jaar
zou gaan duren voordat de interne
grenzen tussen Baarle-Hertog en Baar
le-Nassau vastgesteld zouden worden,
is echter niet uitgekomen.
Eind jaren zeventig is structureel be-
Ad van der Meer,
redacteur.
gonnen met de vaststelling van de enclavegrenzen. Het
Kadaster Breda en het Kadaster Turnhout hadden al regel
matig te maken met de grensproblematiek in het dorp Baarle
en op ambtelijk niveau groeide de behoefte om de betref
fende grenzen nu eens eenduidig vast te leggen. Afgesproken
werd om dit in het kader van hermetingen en grensuitzet-
tingen „mee te nemen". Het spreekt vanzelf dat het vele
jaren zou gaan duren voor de grensmetingen compleet zou
den zijn, want het was geen officieel project en het was niet
mogelijk om systematisch de enclaves af te werken vanwege
het ad hoe karakter van deze aanpak. In principe werden er
door zowel een Belgische als een Nederlandse meetploeg
onafhankelijke metingen verricht. Aan de hand van beschik
bare gegevens, aanwijzing door plaatselijke bewoners en der
gelijke zijn zo honderden metingen verricht. Qua methodiek
waren die niet speciaal; een rijksgrens is tenslotte gewoon een
juridische lijn die je kunt inmeten. De samenwerking tussen
de Nederlandse en Belgische kadastermensen was wel spe
ciaal: in goede harmonie en met een beroepsmatige instelling
werd in de loop van de jaren een groot aantal grenzen stukje
bij beetje gezamenlijk vastgelegd. Verwerking van de metin
gen vond gescheiden plaats op de beide kadasterkantoren.
Wel zijn na verwerking de bijgewerkte plans van de beide
kadasters ad hoc met elkaar vergeleken om eventuele on
regelmatigheden op te sporen. Tot onoplosbare verschillen
heeft dit niet geleid; zou dat wel het geval zijn geweest, dan
waren er problemen ontstaan die de competentie van het
Kadaster zouden hebben overstegen. Rijksgrenzen mogen
dan wel gewone lijnen zijn, ze hebben toch een speciaal
karakter en voor je het weet is er een internationale discussie.
Fig. 1.
Gedeelte van
kadastraal blad
met twee Belgische
enclaves.
549
fSEDBUKSmut
