naast mentale en digitale modellen van zichtbare grafische
voorstellingen, waaronder kaarten (visualisatiemodellen,
VM), en tenslotte de grafische voorstellingen zelf. Met dit
schema kunnen we de afbeelding van statische objecten in
de wereld analyseren, zoals min of meer gebeurd is in [11].
Maar we kunnen, in overeenstemming met ontwikkelingen
in de informatica [12], ook meer objectgeoriënteerd gaan
redeneren. In dat geval worden objecten beschouwd als een
eenheid van een structuur en een proces. Objecten ont
staan, veranderen en vergaan in processen. Een bijzonder
soort daarvan zijn de menselijke handelingen. Een ziens
wijze, waarin handelingen, objecten en processen als één
geheel worden gezien, heb ik het HOP-model genoemd
(fig. 2 rechtsboven). De relatie tussen de drie bestanddelen
is perfect gedefinieerd door Kroonenberg [13]: „Wie de
aarde objectbewerkt handelingwil toch ook weten hoe
de aarde werkt (proces)".
Het objectgeoriënteerd denken hoeft niet beperkt te blijven
tot alleen de wereld, maar is toepasbaar op elke laag van het
LM/VM-paradigma. We kunnen in elke laag handelingen,
Fig. 2.
Het LM/VM-
paradigma ziens
wijzeletterlijk
confrontatie")
gekruist met het
HOP-tnodel:
een ingewikkeld
netwerk van han
delingen, objecten
en processen waar
in we steeds meer
verstrikt raken.
w
w
156
objecten en processen onderscheiden.
Het gaat echter om de koppelingen
tussen de lagen. In de literatuur over
mens-machine-interactie wordt daar
om bijvoorbeeld onderscheid gemaakt
tussen (onzichtbare) database-objec
ten en (zichtbare) dialoog-objecten,
verschillend van structuur, maar wel
sterk met elkaar verbonden.
Handelingen, objecten en processen
in de verschillende lagen worden in el
kaar afgebeeld, ook kruiselings (fig. 2
rechtsonder). Wegens ruimtegebrek
kan ik maar enkele voorbeelden geven.
Handelingen van mensen zijn af te
beelden als MLM/DLM-processen: er
vindt een simulatie plaats, die ook nog
dynamisch kan worden gepresenteerd.
Een voorbeeld van een MLM/DLM-
handeling is mutatie van een gege
vensbestand. Daarna is er misschien
een rekenproces (DLM-proces) dat
kan worden afgebeeld in een DVM-
en beeldvlak-object (een statisch icon,
dat aangeeft dat er een proces gaande
is). Het verplaatsen van een window is
een MVM/DVM-handeling: er ge
beurt iets in het videogeheugen zonder
dat de onderliggende gegevens veran
deren. Met een viltstift op het beeld
scherm tekenen is een beeldvlakhan
deling zonder gevolgen voor wat ach
ter het scherm gebeurt. Een serieuzer
voorbeeld is de toepassing van de pen-
computer. De bewegingen van de
„pen" (in het beeldvlak of toch in de
wereld?) zijn op verschillende manie
ren te interpreteren: als betekenisvolle
handelingen in het DLM, maar ook
als digitaal vast te leggen tekeningen,
dus als wijzigingen in het DVM (,,Ink
Input", [14]).
Gebruikers en hun
handelingen
Een verdere uitwerking van dit LM/
VM/HOP-model voor verschillende
toepassingsvelden is ongetwijfeld een
uitdaging voor geodeten en kartogra-
fen. Er komt beweging in het veld, in
vele opzichten. Het veld is breed, maar
te overzien en we kunnen eraan gaan
werken dit in kaart te brengen, ter
ondersteuning van het handelen van
de gebruikers van ruimtelijke informa
tie, zowel de externe als de interne. In
verband met de studie van kaartge
bruik en mens-computer-interactie
1996-4
NGT GEODESIA
EEN KRUISING VAN TWEE GEDACHTEN
Het HOP-model:
"Wie de aarde bewerkt, wil toch ook weten
hoe de aarde werkt"
Salie Kroonenberg (1995)
Het LM/VM-paradigma:
"Maar bovendien toont de analyse, wanneer die
wordt doorgezet, dat uitdrukkingsvlak en inhoudsvlak
zich uitputtend en zonder tegenpraak als op steeds
volkomen analoge wijze opgebouwd laten beschrijven,
zodat op de beide vlakken volledig gelijk gedefinieerde
categorieën worden voorzien.
Dat betekent een verdere wezenlijke bevestiging
van de juistheid, uitdrukking en inhoud als grootheden
met in ieder opzicht gelijke positie en rechten
op te vatten."
Louis Hjelmslev (1943):
Prolegomena zu einer Sprachtheorie
LM/VM-PARADIGMA
modellen van terrein en beeldvlak
wereld, landschap, terrein
digitale
landschaps
modellen (DLM)
digitale
visualisatie-
modellen (DVM
mentale
landschaps-
(modellen (MLM^
M
j mentale
visualisatie-
Unodellen (MVM)^
tekst,tekeningen, kaarten
KIJK OP DE WERKELIJKHEID
Het HOP-model: een driedimensionale kijk op goede betrekkingen"
HANDELINGS
GERICHT
OBJECT-
GERICHT
PROCES
GERICHT
"Wie de aarcfe bewerkt, wil toch ook weten hoe de aarde werkt"
sp- \p>- NIX "Ml/
O
OBJECT-GEORIENTEERD
(HOLISTISCH)
"Raume sind keine Flachen,
sondern dreidimensionale Wirkungsgefüge"
LM/VM-PARADIGMA x HOP-MODEL
handelingen objecten processen
terrein
objecten
terrein-
terrein-
handelingen
MLM/DLM-
processen
MLM/DLM
handelingen
MLM/DLM
objecten
f
MVM/DVM-
handelingen
f
MVM/DVM-
objecten
V V
MVM/DVM-
processen
L y
beeldvlak
handelingen
beeldvlak
objecten
beeldvlak
processen
