mm
ml
a
Een meridiaan als monument
m
Een speurtocht door Parijs
SlSElii
Ontstaan van het kunstwerk
NGT (ïEODESIA
[996-4
Na verhitte discussies tussen vooral Engeland en
Frankrijk is in 1884 besloten om de meridiaan van
Greenwich als internationale nulmeridiaan te gaan
gebruiken. De Frans-Engelse rivaliteit strekte zich ook
uit tot geometrische aangelegenheden en de Fransen
achtten de meridiaan van Parijs uiteraard meer geschikt.
Ad van der Meer,
redacteur.
[Ciardill
uilèries
.ar&lai-nc
B
pnnr,F
Fig. 1.
Uitsnede kaart van
Parijs met plaats
van meridiaan in
Sindsdien is die meridiaan min of meer buiten
gebruik geraakt en wordt hij alleen nog aangegeven op
Franse topografische kaarten. Maar sinds 1994 is hij
uit de vergetelheid gehaald doordat er een kunstwerk
van gemaakt is ter ere van de Franse wetenschapper
Arago.
Frangois Arago (1786-1853) groeide op in een dorpje in
Zuid-Frankrijk. Vermoedelijk heeft hij in zijn jonge jaren
de wetenschapper Méchain ontmoet, die in het dorp was
om metingen te verrichten voor het gedeelte van de meri
diaan tussen Duinkerken en Barcelona. Het werk van
Méchain was een gevolg van een besluit van de „Revolutio
naire Assemblée" om een nauwkeurige lengtemeting van
een (deel van een) lengtecirkel te laten uitvoeren; daarvoor
werd de meridiaan gekozen, die over het Observatorium in
Parijs liep. Met de resultaten kon de grootte van de nieuwe
lengtemaat, de meter, worden vastgesteld; want de Assem
blée had die gedefinieerd als een/veertigmiljoenste deel van
een volledige lengtecirkel om de aarde. De beroemde één-
meter-staaf van iridiumhoudend platina, in het Internatio
nale Bureau voor Maten en Gewichten in Sèvres bij Parijs,
is rechtstreeks van deze metingen afgeleid.
Arago was kennelijk zodanig gefascineerd geraakt door al
dat meetwerk, dat hij de polytechnische hogeschool door
liep en op z'n twintigste in Spanje en op de Balearen het
meetwerk van Méchain en de zijnen voortzette. Het was
een roerige tijd: in de periode rond 1806 was het overal
onveilig en er waren veel oorlogen (Napoleon was zeer
actief). Arago maakte veel omzwervingen, zat ruim een jaar
opgesloten in een Spaanse gevangenis, ontsnapte enkele
keren aan de dood en keerde pas na drie jaar, door iedereen
doodgewaand, weer terug naar Frankrijk. Daar begon hij
een indrukwekkende wetenschappelijke carrière vanuit zijn
dienstwoning op het terrein van het Observatorium. Jaren
lang was hij er hoofd van het Bureau des Longitudes
(meridianen). Zijn interesse en bemoeienis strekten zich
echter op velerlei terreinen uit. Naast het wetenschappelij
ke werk was hij ook zeer actief in de politiek: hij was lange
tijd volksvertegenwoordiger, hoofd van een departement
(vergelijk onze commissaris van de koningin), zelfs een
korte periode staatshoofd een soort Franse Schermer-
horn, zou je kunnen zeggen.
Lange tijd werd Arago op klassieke wijze geëerd met een
(bronzen) standbeeld aan de Rue d'Arago in Parijs, pal
achter het observatorium. Het beeld is echter tijdens de
Tweede Wereldoorlog voor oorlogsdoeleinden omgesmol
ten. Omdat de originele mal niet meer terug te vinden was,
kon het beeld niet opnieuw opgericht worden. Ter gelegen
heid van de herdenking van het 200e geboortejaar van
169
