Hoe rond is de aarde?
Intreerede prof. Klees
273
NGT GEODESIA 1996-6
Op vrijdag 26 april 1996 hield prof,
dr.-ing. R. A. P. Klees, hoogleraar aan
de Faculteit der Geodesie Technische
Universiteit Delft, zijn intreerede in
de Aula van de TU onder de titel:
„Hoe rond is de aardeFysische Geo
desie, wetenschap en maatschappij". Hij
begon zijn rede met een citaat van de
wiskundige Hilbert: „Zolang zich bin
nen een tak van wetenschap een over
vloed aan problemen aandient, is die vol
levenskracht. Een tekort aan problemen
betekent de teloorgang of de stopzetting
van de zelfstandige ontwikkeling". De
hoofdvraag die Klees, die de opvolger
is van prof. Rummel, zich stelde, was:
in welke fase bevindt de fysische geo
desie zich thans? Uiteraard mogen bij
zo'n brede vraagstelling het historisch
perspectief en de maatschappelijke
context niet ontbreken.
Tjeu Lemmens,
redacteur.
De bijdragen die de fysische geodesie aan deze laatste drie
aspecten kan leveren, zijn de volgende:
klimaatveranderingen hebben onder andere gevolgen
voor de hoogte van de zeespiegel. Zeespiegelveranderin
gen kunnen worden afgeleid uit satelliet-radarhoogteme
tingen en een precieze geoïde. Bovendien moeten, in het
kader van „Global Change" ook verticale landbewegin-
gen en de relatieve beweging van het land ten opzichte
van de zee worden vastgelegd;
in de geodynamica is men sterk geïnteresseerd in de mas
saverdelingen in de aarde, omdat zij uitsluitsel kunnen
bieden over processen als orogenese, aardbevingen en
vulkanisme. Hier kunnen precieze zwaartekrachtgege-
vens een bijzondere rol vervullen. Het probleem van het
bepalen van de massaverdelingen binnenin de aarde is
fundamenteel onoplosbaar, maar in combinatie met seis
mische data kunnen zwaartekrachtgegevens sterke rand
voorwaarden leveren, die tot bruikbare oplossingen lei
den;
ook voor de oceanografie kan de fysische geodesie een
steunpilaar vormen. Eén van de belangrijkste problemen
waarvoor men zich in deze discipline gesteld ziet, is het
bepalen van de circulatie van watermassa's. Kennis over
de gemiddelde dynamische zee-topografie is noodzakelijk
om tot inzicht in dit verschijnsel te komen. Deze kennis
kan door de fysische geodesie worden geleverd.
Binnen het geodetische vakgebied lean men natuurlijk niet
om het verrichten van metingen heen. Er is een sterke be
hoefte aan nieuwe gravimetrische meettechnieken, die de
grote vraag naar een zwaartekrachtsveld van hoge precisie
en hoge resolutie als achtergrond heeft. De huidige meet
technieken kunnen niet voldoen aan deze zware eisen, maar
nieuwe technieken, in het bijzonder „satellite-to-satellite
tracking" en satelliet-gradiometrie, zijn daartoe wel in
staat.
Hoewel de grondslagen van de fysi
sche geodesie reeds in de drie vooraf
gaande eeuwen zijn gelegd, kunnen we
thans sterke theoretische en methodo
logische ontwikkelingen waarnemen,
die in gang zijn gezet door krachtige
impulsen vanuit de computer- en sen
sortechnologie. Het maatschappelijke
belang van het vakgebied schuilt voor
al in de extreem hoge nauwkeurigheid
waarmee de geoïde bekend moet zijn
voor de huidige plaatsbepalingstech
nieken. Daarnaast kan de fysische geo
desie belangrijke bijdragen leveren aan
het onderzoek naar verwachte kli
maatveranderingen („Global Chan
ge"), geodynamica en oceanografie.
Tenslotte besprak Klees enkele toekomstige ontwikkelin
gen, hoewel hij besefte dat het hier om koffiedik-kijken
ging. De nieuwe, hoogprecieze meetmethoden zullen on
verbiddelijk onvolkomenheden in de bestaande theoreti
sche modellen blootleggen. Daarnaast zal de verwerking
van al deze data het gebruik van zware computers en ge
schikte rekenmethoden noodzakelijk maken. Op beide
fronten is nog veel onderzoek nodig.
De bovengenoemde onderwerpen vormen onderzoeks
gebieden binnen de fysische geodesie waaraan prof. Klees
veel aandacht wil schenken. Daarnaast wil hij zich richten
op twee onderwerpen, die hij wat minder in het zwaarte
punt zette: geofysische exploratie en SAR-interferometrie.
De fysische geodesie is kennelijk nog vol levenskracht en
een teloorgang van het vakgebied ligt daarom nog ver voor
bij elke horizon.
