keurige volgorde worden uitgevoerd, maar maken weer
deel uit van langere reeksen die afgestemd moeten zijn op
de taken van de gebruiker. Deze taken zijn, in ons geval,
het bewerken, bevragen en analyseren van geografische
gegevens; het omgaan met de uitdrukkingsvormen op het
scherm is hierbij onontkoombaar hulpmiddel. Een door
dachte vormgeving is dus wel noodzakelijk.
Het schema bevat verschillende hier niet nader te bespre
ken details, onder andere de aggregatie- en klassenhiërar-
chieën van de gebruikersobjecten. Deze zullen, ook al is dat
niet expliciet aangegeven, moeten doorwerken in de vorm
geving van de deelvensters, de besturingselementen en de
bijbehorende vensteroperaties. Hoe zorg je ervoor, dat je
een samengesteld object kunt selecteren en bewerken in
plaats van een deelobject?
De bewaking van de onderlinge samenhang van de interne
representaties (de vastleggingsvorm) van de handelingen,
objecten en processen in de digitaal vastgelegde gedachten-
inhoud en de digitaal opgeslagen uitdrukkingsvormen
wordt geregeld door User Interface Management Systemen
(UIMS). Dit is door de grote verwevenheid en dynamiek
een uitermate complexe materie [8], voorbehouden aan
software-specialisten. Maar vrees niet, ook zonder deze
kennis kunnen we heel goed aan de slag.
Betekenis voor geodesie en kartografie
Voor processen neemt de belangstelling in de wereld van
geodesie, kartografie en GIS gelukkig snel toe, maar ik
bespeur in Nederland nog weinig theoretische interesse
voor de (interactieve) handelingen die gebruikers met
ruimtelijke informatie kunnen verrichten. Men is sterk
datagericht en vergeet vaak dat al die data toch op een of
andere manier gebruikt moeten worden in het kader van
het menselijk handelen, in al zijn gedaanten, ook door
personeel zonder hogere opleiding. Er zou veel meer moe
ten worden gekeken, wat voor handelingen er met en met
behulp van ruimtelijke gegevens mogelijk zijn, hoe die
handelingen deel uitmaken van grotere taken, en hoe han
delingen en taken zichtbaar gemaakt en ondersteund kun
nen worden op het beeldscherm [4]. Inhoud en uitdruk
king zijn grootheden met gelijke positie en rechten [5], dus
geodeten en kartografen zouden hierin kunnen samen
werken. Ik hoop dat ze dat willen; tot nu toe merk ik bij
geen van de disciplines een duidelijke bereidheid om dit
veld, dat toch een wezenlijk onderdeel vormt van de nood
zakelijke gerichtheid op de gebruiker, samen of desnoods
apart te verkennen. Laten zij het liggen, jammer, dan doen
anderen het wel. Jochen Albrecht bijvoorbeeld. Hij heeft
onderzoek gedaan naar een deel van de gebruikersobject-
handelingen, en trekt de volgende conclusie:
„Functionality and user issues scrape in the shadow and de-
serve more attention. This is why the universal GIS operations,
presented in this dissertation, represent a radical departure
from the current paradigm in GIS" [9, p. 79].
Laten we hem volgen: weg van de platgetreden paden!
314
Fig. 4.
Objecten
worden getoond
in één of meer
deelvensters (die
niet rechthoekig
hoeven te zijn!).
De attributen
zijn te wijzigen
ynet besturings
elementen;
de hand
symboliseert een
han delings-
mogelijkheid.
-'ru
A Map of Human-Computer Interaction;
User Object Actions and their expression forms
Redmond-Pyle Moore (1995) have devised a diagram of
the relationships in human-computer interaction between
the information contents (objects and actions) and their
forms of expression. This diagram is analyzed in the frame
work of landscape models and visualization (or cartographic)
models as used in geodesy, cartography and GIS. Further
investigations of user actions and tasks are recommended.
[1] Redmond-Pyle, D., A. Moore, Graphical User
Interface Design and Evaluation (GUIDE). London:
Prentice Hall, 1995.
[2] Schans, R. van der, Visuele interactie en interactieve
visualisatie. Kartografisch Tijdschrift 1997 (in
voorbereiding).
[3] Schans, R. van der, Theoretische aspecten van
DLM/DKM: symmetrische structuren. In: R. van der
Schans (red.), Digitale modellen van terrein en kaart.
Delft: Nederlandse Commissie voor Geodesie, 1995.
[4] Schans, R. van der, B. Kobben (red.), De interactieve
kaart. NVK Publikatiereeks 1997 (in voorbereiding).
(Deze publicatie bevat ook een uitvoerig overzicht van
literatuur over mens-computer-interactie).
[5] Hjelmslev, L., Prolegomena zu einer Sprachtheorie.
München, Hueber, 1974 (oorspr. Deens, 1943).
[6] Schans, R. van der, Van terrein naar kaart, en terug.
NGT Geodesia 1995 no. 10, p. 459 - 462.
[7] Robinson, K., G. Berrisford, Object-OrientedSSADM.
Hemel Hempstead, Prentice-Hall, 1994.
[8] Olsen, D. R., User Interface Management Systems.
San Mateo CA: Morgan Kaufmann, 1992.
[9] Albrecht, J., Universal GIS-Operations. A Task-
Oriented Systematization of Data Structure-Independent
GIS Functionality Leading Towards a Geographic
Modeling Language. Mitteilungshefte des ISPA,
Heft 23, Hochschule Vechta, 1996.
1997-7/8
GEODESLA
gebruikers
objecten
attributen
vensters
(incl. tijd en
[windows)
worden
zichtbaar
gemaakt in
worden
weergegeven
bevatten
A bevatten
s
hebben1
deelvensters
(panes)
besturings
elementen
(controls)
Summary
Literatuur
