Vliegtuigbom legt
Hengelo na ruim
50 jaar even plat
(Tien)duizend bommen en granaten
Geo-informatie uit oorlogsluchtfoto's
Het is geen plezierig rijtje: bornkra-
ters, vliegtuigwrakken, tankgrachten,
stellingen - maar het is óók geogra
fische informatie. Ze hebben alle im
mers een vaste plek op (en vooral in)
het aardoppervlak. Er zijn nog vele
tienduizenden objecten uit de periode
1940-1945 in ons land te vinden, die
heel wat ongemak en onrust kunnen
veroorzaken. Iedereen die in de buurt
heeft gewoond van een niet ontplofte
maar wél ontdekte vliegtuigbom zal
dat beamen. Sommige gemeenten re
gistreren datgene wat ze weten; zo
heeft het stadhuis in Amsterdam een
lijst waarop de (al dan niet vermoede
lijke) ligging van onontplofte bom
men is aangegeven (om één of andere
reden wordt deze lijst binnen het ge
meentelijk apparaat „bommenkaart"
genoemd, maar er is echter niets kar-
tografisch aan). Ook nutsbedrijven,
waterschappen en dergelijke maken
weieens aantekeningen op hun be-
heerkaarten als er sprake is van een
(mogelijke) bom. Een systematische
landelijke registratie is er echter niet.
Hoe kom je er dan achter?
RAF-luchtfoto's
Gedurende de oorlog zijn er door de
de Engelse luchtmacht, de Royal Air
Force (RAF), enorme aantallen foto's
gemaakt van vijandelijk en bezet
Ad van der Meer,
redacteur.
(Uit: Tubantia,
22 maart 1997).
Op dit gedeelte
van een foto van de
omgeving van het
vliegveld Volkel
van september
1944 zijn de
inslagkraters van
bommen goed te
zien (foto uit [2]).
grondgebied. De foto's waren uiteraard bedoeld om posi
ties van de vijand op te sporen, de ligging van strategische
doelen te bepalen, en om inzicht in de actuele terrein
situatie te krijgen na een bombardement of in verband met
een geplande actie. Een fotovlucht leverde al gauw enkele
honderden foto's op, die na behouden terugkomst in Enge
land in hoog tempo werden ontwikkeld en afgedrukt, om
vervolgens in even hoog tempo te worden geïnterpreteerd
(vaak binnen enkele uren). Er zijn meer dan vijf miljoen
foto's van westelijk Europa gemaakt (waarvan zo'n 200 000
van Nederland). Het grootste deel van de collectie is be
waard gebleven en is gearchiveerd bij de Universiteit van
Keele in Engeland.
Bibliotheek LUW
Afdrukken van de foto's van Nederland zijn op een nogal
avontuurlijke manier ook in Nederland terechtgekomen.
Tijdens de invasie hadden de geallieerden veel foto's mee
genomen, die na de capitulatie overbodig waren geworden.
Zij wilden ze dan ook vernietigen. Ir. Egberts van de Stich
ting voor Bodemkartering (Stiboka) heeft dat met veel
inspanning weten te voorkomen, omdat hij inzag dat de
foto's een unieke documentatiebron van de oorlogstijd
waren. Bovendien zag hij grote mogelijkheden voor geolo
gie, bodemkunde en kartering; zo'n grote collectie was een
buitenkans voor onderzoekers. De helft van de collectie
kwam aldus bij de Stiboka terecht. De Stiboka ging in
1989 over in het Staring Centrum, dat de collectie in 1994
overdeed aan de Bibliotheek van de Landbouwuniversiteit
Wageningen (LUW). Daar was al een collectie luchtfoto's
uit 1939 van de Grebbelinie aanwezig.
De foto's hebben een formaat van 18x21 cm; de schaal
van de verticale opnamen is veelal 1 7600, 1:10 000 of
1:18 000. Een deel van de collectie bestaat uit oblique-
385
GEODESIA
1997-9
HENGELO -Een geallieerde vlieg
tuigbom uit de Tweede Wereld
oorlog heeft gisteravond de bin
nenstad van Hengelo volledig lam
gelegd. De bom werd 's middags
gevonden bij graafwerkzaamhe
den op het Stationsplein. In een
straal van 150 meter moesten alle
woningen, winkels en restaurants
worden ontruimd. In een groot
bak van zijn dieplepel een paar
keer over de bom geschraapt. De
blindganger lag op 3 meter diepte
onder het Stationsplein. Hij heeft
daar sinds oktober 1944 gelegen,
toen de geallieerden een groot
bombardement uitvoerden op het
centrum van Hengelo.
Bij de demontage moest eerst de
staart worden verwijderd. Pas
