Kenmerken van ontwerpprocessen
Het te ondersteunen proces is een ontwerpproces. Het
ondersteunen van een ontwerpproces is een opgave die
binnen verschillende disciplines is onderzocht. Het maken
van een ontwerp is een creatief proces dat moeilijk aan een
computersysteem is over te laten. Er is bij aanvang van een
ontwerpprobleem vaak geen complete en definitieve for
mulering van het probleem. Tijdens het ontwerpen worden
eisen bijgesteld en komen nieuwe eisen om de hoek kijken.
Het is ook lastig om het probleem precies af te bakenen van
zijn context. Onduidelijk is daardoor welke parameter kan
worden veranderd die onderdeel is van de context waarin
het ontwerp wordt gemaakt. Binnen de landinrichting kan
bijvoorbeeld de vraag spelen of slotenpatronen nog kunnen
worden aangepast of dat deze een uitgangspunt vormen
voor het ontwerp. Als het inderdaad uitgangspunt is voor
het ontwerp, kan het gebeuren dat geen ontwerpoplossing
mogelijk is en wordt het noodzakelijk de context toch
onderdeel te maken van het ontwerpprobleem zelf. De
criteria die een rol spelen gedurende het ontwerpproces,
kunnen elkaar tegenwerken of elkaar juist versterken. Ook
deze aspecten van een ontwerp worden in sommige ge
vallen pas duidelijk op het moment dat met het ontwerp
proces is begonnen.
De afwegingen tussen verschillende criteria leiden tot een
groot aantal mogelijke oplossingen, die vanuit verschillen
de gezichtspunten in meer of mindere mate aanvaardbaar
zullen zijn. Het is vaak niet mogelijk om een alternatief te
vinden, dat voor alle criteria het beste alternatief is. Daar
om moet een beslissing worden genomen, zodanig dat een
compromis ontstaat. Ontwerpen kan als gevolg daarvan
worden gekarakteriseerd als het nemen van beslissingen die
in een bepaald opzicht de beste oplossing leveren zonder
dat voorwaarden worden overtreden.
Ondersteuning van ontwerpprocessen
Wanneer we de „conventionele" technieken in ogen
schouw nemen, die gebruikt kunnen worden voor de op
lossing van een ruimtelijk ontwerpprobleem, komen we tot
de conclusie dat deze vaak te beperkend zijn om daadwer
kelijk recht te doen aan het ontwerpprobleem binnen het
herverkavelingproces. In veel gevallen moet men zich be
perken tot relatief eenvoudige problemen (bijvoorbeeld het
plaatsen van rechthoekige elementen binnen een rechthoe
kig grondvlak) en moeten de doelstellingen van het ont
werp zich laten vertalen in één of twee kwantitatief goed te
beschrijven criteria (als kosten of afstand). Deze beperkin
gen doen geen recht aan het herverkavelingprobleem, waar
binnen we te maken hebben met onregelmatige vormen,
een bestaande topografische situatie en een veelvoud aan
vaak tegenstrijdige doelstellingen, waarvan de te realiseren
effecten moeilijk in geld of meters zijn uit te drukken. Voor
de ondersteuning van het ontwerpproces binnen de herver
kaveling is daarom aansluiting gezocht bij technieken uit
de kunstmatige intelligentie en in het bijzonder de kennis
systemen. Deze systemen maken het mogelijk om heuristi
sche kennis in de vorm van vuistregels, definities en feiten
op te slaan en te gebruiken om het
zoeken naar een ontwerpoplossing zo
efficiënt mogelijk te laten gebeuren.
Van dit systeem is ook daadwerkelijk
een werkend prototype ontwikkeld.
Oplossingsstrategie
Bij het zoeken naar een oplossing voor
een ontwerpprobleem ontstaat veelal
een groot aantal alternatieven met bij
behorende tussenstappen. Deze grote
zoekruimte moet zo snel mogelijk en
zoveel mogelijk worden ingeperkt.
Hiervoor bestaan verschillende tech
nieken. Een techniek is het herformu
leren van het probleem, bijvoorbeeld
door het probleem op te delen in ver
schillende deelproblemen, of door
eerst een oplossing te zoeken voor het
probleem op een abstracter niveau en
op basis van deze oplossing het pro
bleem verder te verfijnen en op te los
sen. Deze techniek vinden we ook te
rug in het herverkavelingsproces. De
berekening van het globale plan in
geld gaat vooraf aan het precieze
vormgeven van de kavels. Dit gebeurt
binnen afzonderlijke deelgebieden, de
blokdelen (fig. 2).
Fig. 2.
Drie stappen in
bet ontwerpen van
een lay-out:
topologisch
ontwerp
geometrisch
ontwerp en
dimensioneren.
Een tweede techniek is het inzetten
van een efficiënt sturingsmechanisme,
zodat veelbelovende oplossingsrichtin
gen gescheiden kunnen worden van
oplossingsrichtingen waarvan men
niet verwacht dat deze tot een goede
oplossing zullen leiden. Het sturings
mechanisme dat is gebruikt binnen
het prototype, is een datagestuurd me
chanisme. Het gebruik van deze tech
niek is voor ontwerpproblemen vaak
zeer geschikt. Deze staat, in tegenstel
ling tot de doelgestuurde benadering
waarin een probleem wordt beschre
ven, in termen van voorwaarden waar
aan het ontwerp of de beschrijvende
parameters van het ontwerp moeten
voldoen. Een dergelijke beschrijving
in voorwaarden is vaak zeer lastig te
geven. Denk bijvoorbeeld aan een si
tuatie waarbij twee kamers middels
1998-6
GEODESIA
270
