ÜR&PiQUE
Bertin's 'Zien of lezen' in het Nederlands
Bij de bijsluiter in dit nummer
In 1980 was er in het Centre Georges
Pompidou in Parijs een grote tentoon
stelling 'Cartes et figures de la terre'
(Kaarten en voorstellingen van de aar
de). Bij deze gelegenheid verscheen
ook een begerenswaardig boekwerk
met dezelfde titel waarin het verschijn
sel kaart op vele verschillende wijzen
wordt belicht. Het openingsartikel
'Voir ou lire' is van de nu 80-jarige
Jacques Bertin, alom gewaardeerd we
gens zijn (in Nederland gedrukte!)
standaardwerk 'Semiologie graphique'
(leer der grafische beeldtaal), over de
regels van de (karto)grafische voorstel
ling, uit 1967.
In 1988 heeft René van der Schans
voor onderwijsdoeleinden een verta
ling gemaakt van dit artikel. Deze ver
taling heeft een wat sluimerend be
staan geleid tot augustus 1998. In
Geodesia verscheen toen een kaart van
Kadata die zwaar zondigde tegen de
principes die Bertin in zijn publicaties
naar voren brengt. Dus waarom niet
wat zendingswerk gedaan en de ver
taling wat breder gepubliceerd? Ferjan
Ormeling ondersteunde dit idee van
harte en hielp meteen mee om de ver
taling nog wat soepeler te laten lopen.
We hebben ook naar sponsors voor de
heruitgave gezocht en deze gevonden
in Kadata bv, de Meetkundige Dienst
van de Rijkswaterstaat en de Vereni
ging voor Geografische Informatie en
Vastgoedinformatie VGVI. Stichting
Geodesia en Nederlandse Vereniging
voor Kartografie wilden als uitgever
optreden, en verschillende tijdschrif
ten, waaronder Geodesia, boden
ruimte voor de verspreiding. Hartelijk
dank daarvoor.
Bij de bewerking hebben we zoveel
mogelijk geprobeerd Bertin's stijl te
handhaven, niet alleen in de tekst maar
ook in de lay-out. De laatste komt vrij
wel exact overeen met die van het ori
gineel. De Franse teksten in de kaarten
hebben we ongewijzigd gelaten; hun
betekenis volgt voldoende uit de door
lopende tekst. Op p. 7 is sprake van
een 'theorie van de pertinente vragen'.
Wij weten niet precies wat Bertin hier-
Jacques Bertin
mee bedoelt (zijn andere publicaties waren ook niet be
hulpzaam), maar we vermoeden dat een passage uit Roland
Barthes' 'Inleiding in de semiologie' uit 1964 dicht in de
buurt zit: het [taalkundige] beginsel van pertinentie:
men besluit het matefiaal slechts uit één gezichtspunt te be
schrijven en zich bijgevolg alleen met die trekken bezig te
houden die op dat gezichtspunt betrekking hebben, met
uitsluiting van alle andere (deze trekken worden pertinent
genoemd)". Bertin heeft de semioticus Barthes ongetwijfeld
ontmoet en gesproken bij hun beider loopbaan aan de Éco-
le Pratique des Hautes Etudes van de Parijse Sorbonne.
Voor publicatie van deze Nederlandse vertaling heeft
Jacques Bertin in een brief van 2 oktober 1998 toestem
ming gegeven. Hij verzocht bij die gelegenheid de uitgave
aan te vullen met eeri aantal bibliografische gegevens. Daar
de ruimte hiervoor bij het artikel zelf ontbreekt, hebben we
deze gegevens nu in deze toelichting opgenomen:
et
Bertin J., Sémiologie
les cartes. Mouton
2ème edition 1973.
Graphische Semwlogi,
Gruyter, Berlin, New
Semiology of graphics.
of Wisconsin Press, k
graphique. Les diagrammes, les réseaux,
Gauthier-Villars, Paris 1967, 341 p.
- Diagramme, Netze, Karten. W. de
York, 1974.
Diagrams, networks, maps. University
dadison, U.S.A., 1983.
Bertin J., La graphique et le traitementgraphique de l'informa-
tion. Flammarion, Paris 1977, 273 p.
La grafica e il tratamento dell'informazione. ERI, Torino, Ita
lië, 1981
Graphics and graphic information-processing. Walter de Gruy
ter, Berlin, New York, 1981.
Graphische Darstellungen. Walter de Gruyter. Berlin, New
York, 1982.
idem (in het Japans), International cartographic center.
Tokyo inshokan printing co., Tokyo, 1982.
A neografica e o tratamento grafico da informagao. Editora da
universidade federal <flo Parana, Curitiba, 1986.
La grafica y el tratamiento grafico de la informacio. Taurus edi-
ciones, Madrid, 1987.
Bertin J., La graphique, Encyclopédie des sciences de l'écrit.
UNESCO, Retz, Paris, 1993.
Bertin J., avec Risson A., Chauchat J.H., Rolland P., Logiciel
AMADO (Analyse graphique d'une MAtrice de DOnnées).
SICLA, Saint-Mandé, France, 1994.
Bertin J., avec Devisse J., Lavallée D., Népote J., Atlas histori-
que universel. Minerya, Genève, 1997, 180 p.
We hopen met deze publicatie te bereiken dat er bij de
kaartvervaardiging steeds diep wordt nagedacht welke vra
gen de kaart moet kunnen beantwoorden, pertinente maar
wellicht ook wat mihder scherp geformuleerde.
René van der Schans en Ferjan Ormeling
149
GEODF.SIA
1999-3
UBiPHISCIIE
NEniOliOUIE
JurqwMHrtlia
«K.ruy «4-r
IMasramuM'
V-lw
J|r 4 j
Jacques Bertin
Graphics
and Graphic
Information
Processing
