Geografische lengte
van de Oldehove
te Leeuwarden
-
2000-4
GEODESIA
NEREF-stations zijn, naast dat ze in ETRS89 zijn bepaald,
ook lokaal bepaald in RD en NAP. Op basis van de in 1991
uitgevoerde NEREF-meetcampagne kon ir. T. G. Schut de
transformatieparameters tussen ETRS89 en RD/NAP be
palen [10]. Aangezien de rotatiehoeken (a, [3 en y) uit de
transformatieformule om cartesiaanse
ETRS89-coördinaten te transforme
ren naar RD/NAP-coördinaten onge
lijk aan nul zijn, moet de Bessel-ellip-
soïde van het Rijksdriehoekssysteem
scheef georiënteerd zijn. Tevens volgt
uit deze rotatiehoeken dat het Neder
landse driehoeksnet (RD 1918) een
systematische fout in lengte kent in de
orde grootte van 1",4 26 m in de
richting van Groot-Brittannië). On
derzocht is waarom het Nederlandse
driehoeksnet een systematische fout in
lengte kent en wat de grootte van deze
fout is. Daartoe zijn te Amersfoort
(Onze Lieve Vrouwetoren) en te Lei
den (Sterrewacht) nieuwe astro-
geodetische metingen verricht.
Tussen 1880 en 1881 bepaalden de
gebroeders Van de Sande Bakhuyzen
het geografische lengteverschil tussen
de Airy Transit Circle te Greenwich en de meridiaancirkel
van de Leidse Sterrewacht. Een beschrijving van deze me
tingen, evenals de uitwerking ervan, is terug te vinden in de
annalen van de Leidse Sterrewacht. Het eindresultaat luidt:
"On obtient pour la difference de longitude entre les cen
tres des cercles méridiens a Leyde et a Greenwich:
17m56s,10 Leyde a Pest de Greenwich" [8]. Om deze en
andere lengtebepalingen statistisch te kunnen toetsen, zijn
op de Leidse Sterrewacht nieuwe astro-geodedsche metin
gen uitgevoerd met behulp van het Zeiss Ni2-astrolabium.
Uit deze metingen volgt ook dat de Leidse Sterrewacht
17m56s,10 (G 0S,02) ten oosten van de nulmeridiaan
(IRM) is gelegen en komt daarmee alleszins overeen met de
lengtebepalingen uitgevoerd door de gebroeders Van de
Sande Bakhuyzen in 1880-'81 [1]. Beide waarden zijn ech
ter wel significant verschillend met de waarde die volgt uit
het vereffende astronomische lengtenet van dr. C. Th. Al-
brecht uit 1904/05 [8], Ook andere op de Leidse Sterre
wacht uitgevoerde lengtebepalingen die herleid kunnen
worden tot de nulmeridiaan, wijken significant af van de
door dr. Albrecht vereffende lengte (tabel 2).
Om na te gaan of de gradiënt van de geoïde in de oost-
westrichting te Leiden veel verschilt met die te Amersfoort,
zijn ook in de directe nabijheid van de Onze Lieve Vrou
wetoren (nieuwe) astro-geodetische metingen verricht. Uit
deze metingen volgt dat het geografische lengteverschil
tussen Leiden (Sterrewacht) en Amersfoort (Onze Lieve
Vrouwetoren) 0°54'12",9 (g 0",5) bedraagt, hetgeen
alleszins in overeenstemming is met de geodetische waarde
(0°54"13",229). Met andere woorden: de gradiënt van de
geoïde in de oost-westrichting, en daarmee de schietlood-
afwijkingscomponent l"|, verschilt te Leiden niet significant
Fig. 6.
De Kern DKM3-A
theodoliet waarmee
op zowel de
Utrechtse sterren
wacht Sonnen-
borgh als op pu-
bliekssterrenwacht
Halley te Heesch
nauwkeurige
breedtebepalingen
zijn uitgevoerd
(foto: D. M.
Sandt).
Tabel 2.
Astronomische
lengtebepalingen
uitgevoerd op de
Leidse Sterrewacht.
met die te Amersfoort (tabel 1). In
tabel 3 wordt de geografische lengte
graad van de meridiaan van Amers
foort gegeven door het gewogen ge
middelde te nemen van de stermetin
gen die tijdens de meetcampagnes
1974 - '77 en 1997 - '99 zijn verricht.
Geconcludeerd mag worden dat dit
deelonderzoek heeft uitgewezen dat de
geografische lengte van de Leidse
Sterrewacht, zoals vermeld in het as
tronomische jaarboek 'The Nautical
Almanac', onjuist is. Deze onjuistheid
valt niet te wijten aan onnauwkeurig
uitgevoerde astronomische metingen
op de Leidse Sterrewacht, aangezien
de door de Leidse astronomen bepaal
de geografische lengtegraad alleszins
overeenkomt met de door ons uitge
voerde astro-geodetische metingen.
De oorzaak moet worden gezocht in
foutieve lengtebepalingen binnen het
astronomische lengte-netwerk van dr.
Albrecht, die de vereffende geografi
sche lengte van Leiden negatief be
ïnvloeden. Omdat de destijds aange
nomen geografische lengte voor de
Leidse Sterrewacht onjuist is, heeft dit
automatisch tot gevolg dat ook de aan
genomen geografische lengte voor het
basispunt Amersfoort onjuist zal zijn.
Voornamelijk hierdoor kent het Ne
derlandse driehoeksnet een systemati
sche fout in lengte, die in de orde van
grootte van 1 ",65 zal liggen. Populair
gezegd: Nederland ligt zo'n 30 m
dichter bij Groot-Brittannië dan men
op grond van de topografische kaart
zou vermoeden!
Tot het einde van de Tweede Wereld
oorlog had ieder land z'n eigen natio
nale geodetische driehoeksnet ver
effend op een eigen referentie-ellipso-
Jaar van
bepaling
Ten opzichte van
Geografische
lengte van de
Leidse Sterrewacht
Geschatte
externe
precisie
1880-'81
Greenwich
17m56s,10
1884
Parijs
17m56s,l 18
0S,016
1893
Ubagsberg
17m56s,09
0S,03
1998
Nulmeridiaan (IRM)
17m56s,10
0S,02
160
