Ook voor de hoogte speelt EUREF een prominente rol in
Europa. Dit jaar wordt de definitie van een Europees
hoogtesysteem, het European Vertical Reference System
(EVRS), afgerond, dat gebaseerd wordt op normaalhoog
ten (geopotentiaalnummers) en met Amsterdam als datum-
punt. De eerste realisatie is al gereed. Hierdoor zijn ook
de diverse hoogtesystemen die in Europa bestaan, te kop
pelen.
International Terrestrial Reference
System (ITRS)
De International Earth Rotation Service (IERS) heeft tot
taak het International Celestial Reference System (ICRS),
het ITRS en bijbehorende referentiestelsels te onderhou
den, en te voorzien in tijdig beschikbare aardrotatiepara
meters (ERP) die de verbinding vormen tussen beide refe
rentiesystemen. De IERS is in 1988 opgericht door de In
ternational Astronomical Union (LAU) en de International
Union of Geodesy and Geophysics (IUGG), en is de
opvolger van de Aardrotatiesectie van het Bureau Interna
tional de l'Heure (BIH) en de International Polar Motion
Service.
Het ITRS is gedefinieerd in IUGG-resolutie no. 2, Wenen,
1991. De belangrijkste kenmerken zijn:
een geocentrisch systeem, waarbij de oorsprong samen
valt met het massacentrum van de aarde, inclusief oce
anen en atmosfeer;
de eenheid van lengte is de meter (SI), overeenkomstig
LAU- en IUGG-resoluties;
op tijdstip het 1984.0 is de oriëntatie van de assen gelijk
aan die van BIH;
kinematisch (positie en snelheid);
tektonisch model NNR-NUVEL1A (no-net-rotation);
GRS80-ellipsoïde en aanverwante IUGG/LAG-defini-
ties.
Voor meer informatie zie [4].
Fig. 1.
Wereldkaart met
de snelheid van
ITRF-stations in
mm/jaar. De inzet
linksonder toont
de positie van
Kootwijk voor een
periode van negen
jaar. Kootwijk be
weegt in ITRF97
met 14,6 0,03
mm/jaar naar het
noorden, 18,0
0,04 mm/'jaar
naar het oosten en
0,57 ±0,10
mm/jaar omlaag
De standaard
afwijking van de
wekelijkse oplossin
gen is 3,8 mm in
breedte, 3,7 mm in
lengte en 7,9 mm
in de hoogte.
(Bron: Michael
Hefflin, JPL,
http-.llsidesho w.
jpl. nasa.gov/mbh/
series. html>.)
374
Het ITRS wordt gerealiseerd door de
coördinaten en snelheden van een set
van goed gedefinieerde waarnemings
stations te publiceren (fig. 1). Dit heet
het International Terrestrial Reference
Frame (ITRF). Daarbij wordt ge
bruikgemaakt van verschillende waar
nemingstechnieken: VLBI, SLR, Lu-
nar Laser Ranging (LLR), het Franse
DORIS-systeem (Doppler Orbitogra
phy and Radiolocation Integrated by
Satellite) en GPS (IGS en EUREF).
De waarnemingen worden door diver
se analysecentra verwerkt tot 'tech-
niek'-oplossingen. Deze oplossingen,
die bestaan uit coördinaten, snelheden
en de bijbehorende covariantie- (of
normaaljmatrix, worden door IERS
gecombineerd tot een homogene set
coördinaten en snelheden. Op deze
manier komt ongeveer jaarlijks een
nieuwe, verbeterde, realisatie van
ITRS beschikbaar. In tabel 1 is het
aantal oplossingen aangegeven dat aan
de laatste vijf realisaties van ITRS
heeft bijgedragen. In fig. 2 wordt de
kwaliteit van de laatste twee realisaties
met elkaar vergeleken. Momenteel
wordt gewerkt aan de realisatie van
ITRF2000. Deze moet nog dit jaar be
schikbaar komen.
Het onderscheid tussen de begrippen
referentiesysteem (reference system)
en referentiestelsel (reference frame) is
belangrijk, alhoewel deze begrippen
vaak door elkaar worden gebruikt. Dit
is zeker het geval in het Nederlands.
Een referentierytfem is een set van
wiskundige grootheden en relaties, zo
als de afmetingen van een standaard
ellips. Een referentizstelsel is een set
van punten met coördinaten, snelhe
den, enzovoort, die een ideaal referen
tiesysteem realiseren. De coördinaten
van de diverse realisaties zullen over
het algemeen verschillen, omdat vaak
voor recente realisaties nieuw waar
nemingsmateriaal beschikbaar is, of
doordat het datum opnieuw is gereali
seerd, maar ze zullen 'in principe' het
zelfde systeem beschrijven.
Tot en met ITRF94 is het datum (de
oorsprong, oriëntatie en schaal) tel
kens opnieuw geselecteerd uit het be
schikbare waarnemingsmateriaal. Met
behulp van SLR is het namelijk moge
lijk het massacentrum van de aarde te
bepalen, terwijl VLBI uitermate ge-
2000-9
GEODESIA
STJO
Li^Y1DGAR Sa
AUCK
s, CHAT
