Pi in de Pieterskerk en de UB te Leiden
Over Van Ceulen, Snellius en Willem Alexander
Vierhonderd jaar geleden benoemde
prins Maurits de scherm- en reken
meester Ludolph van Ceulen om aan
de genieschool te Leiden ingenieurs op
te leiden. Maurits wenste een doceren
in 'die telconste ende lantmeten'. Lu-
dolphs levenswerk was de verhouding
tussen de omtrek en de middellijn van
een cirkel, het berekenen van de deci
malen van pi (in het Duits: die Lu-
dolphsche Zahl). Toen Van Ceulen in
1610 overleed, had hij vijfendertig
decimalen berekend. Deze werden cu
rieus genoeg gepubliceerd op zijn graf
steen in de Pieterskerk. Die steen ver
dween in de 19e eeuw, maar in 1732
was er gelukkig een tekening van ge
maakt naar aanleiding van een reisje in
1663.
Op 5 juli 2000 om 21.00 uur onthul
de prins Willem Alexander een nieuwe
gedenksteen - 600 kg kalksteen met
Adri den Boer,
redacteur.
Afbeelding van de
grafsteen in het
boek uit 1732 in
de Universiteits
bibliotheek te
Leiden (foto:
Mieke den Boer-
Snoei).
De nieuwe gedenk
steen in de Pieters
kerk te Leiden
(foto: Mieke den
Boer-Snoei).
letters in een lichte bruin-rode teint - voor Ludolph van
Ceulen, gemaakt door Cornelia van Bakkum in opdracht
van het Wiskundig Genootschap en mede dankzij spon
sors. Een kleine steen onder de gedenksteen memoreert de
plaatsing en maakt daarmee het genootschap 'onsterfelijk'.
Pi is de omtrek van een cirkel waarvan de middellijn de
lengte 1 heeft. Door toedoen van de Zwitser Euler (1707-
1783) wordt dit getal sinds de 18e eeuw met de Griekse
letter 7t aangegeven. Uit de Bijbel (1 Koningen 7:23) is
op te maken dat pi gelijk is aan 3. Voor Salomo's tempel
werd een koperen bassin gemaakt. De Statenvertaling van
1637 zegt dan "van tien ellen was sij van haren enen rant/
tot haren anderen rantl ende een meetsnoer van dertigh
ellen omvinghse rontom". Het Boek uit 1988 paste in elk
geval de factor 3 niet aan en stelt "4,50 meter van rand
tot rand, met een omtrek van 13,50 meter". In onze tijd zijn
betere rekenmethoden beschikbaar dan ten tijde van Salo
mo en de door Van Ceulen benutte methode van Archi
medes. In 1999 berekenden de Japanners Kanada en Taka-
hashi 206.158.430.000 decimalen van pi. Van Ceulen gaf
in 1596 in een boek 20 decimalen. De 35 decimalen die hij
tegen het einde van zijn leven had berekend, kwamen dus
op zijn grafsteen. Op een meer normale wijze werden de
35 decimalen pas in 1621 gepubliceerd in het boek 'Cyclo-
metricus' van Van Ceulens leerling Willibrord Snellius.
Snellius, ook in de Pieterskerk begraven, liet echter in de
tiende decimaal van de ondergrens een zetfout maken:
3 moet 5 zijn!
Op de gedenksteen voor Van Ceulen staat de gereconstru
eerde tekst op basis van het reisverslag van de Engelse parle
mentariër Sir Philip Skippon (1641-1691). R.M.Th.E.
Oornes richtte samen met de Leidse Universiteitsbiblio
theek een tentoonstelling in met de titel 'pi in de biblio
theek', die van 4 tot en met 18 juli 2000 was te bezichtigen
in de centrale hal van de Universiteitsbibliotheek aan de
Witte Singel. De expositie was beperkt tot de periode rond
Van Ceulen en eindigde met het werk 'Cyclometricus' met
469
GEODESIA
2000-IO
A
