Verbeteringen voor stads-
inrichtingspraktijk
547
GEODESIA
zich willen mengen in de locatie-ont
wikkeling. De vraag is echter of het
zo'n bedreiging is voor de gemeente
dat niet zij, maar een ander de bestem
ming realiseert. Je zou kunnen verde
digen dat het er uiteindelijk toch om
gaat wat er komt en dat het niet uit
maakt wie ervoor zorgt. Verschillende
organisaties van ontwikkelaars en bou
wers zijn van mening dat marktpartij
en vaak voldoende kennis en middelen
hebben om de gewenste bestemming
te realiseren. Onderzoek van Kolpron
[5] heeft uitgewezen dat slechts 4%
van de marktpartijen puur speculeert
op de grondmarkt. Op het moment
dat gemeenten niet meer in staat zijn
om volledig de regie in handen te
houden, maar dat toch wenselijk is,
kunnen zij terugvallen op ander in
strumentarium om de gewenste ont
wikkeling te sturen. De rol van het be
stemmingsplan wordt daardoor bij
voorbeeld belangrijker.
De titel van dit artikel is 'Gemeente
lijk voorkeursrecht; nieuwe kansen
voor verbetering stads- en landinrich
tingspraktijk?', wat suggereert dat de
Wvg ook positieve effecten heeft. In
het voorgaande deel is een aantal knel
punten en negatieve effecten toege
licht, die de recente discussies rond het
grondbeleid deels bepalen. Eerder
werd al gemeld dat de wet veelvuldig
wordt gebruikt. Sinds 1996 kan een
voorkeursrecht, behalve voor stadsver
nieuwingsdoeleinden, ook voor ande
re (binnen)stedelijke vernieuwing en
voor stadsuitbreiding worden ingezet.
Uit het feit alleen al dat in nog geen
twee jaar na de inwerkingtreding van
de gewijzigde Wvg 145 gemeenten
één of meerde keren een voorkeursrecht hadden gevestigd
[3] en dat aantal bleef groeien [4], kan worden geconsta
teerd dat het instrument een grote populariteit geniet en er
zullen dus ook positieve effecten zijn.
Dat het vestigen
van een voor
keursrecht niet tot
verkoop hoeft te
leiden, bewees de
eigenaar van dit
huis in Pijnacker.
Hij hield zijn poot
stijf en woonde dus
de laatste maanden
in een huisje op de
prairie.
De grootste
Vinex-locatie is
Leidsche Rijn bij
Utrecht (30.000
woningen). Voor
de hele locatie is
een voorkeursrecht
gevestigd.
.pjrti*.
'V v ,-Sv^
Eén van die effecten is de verbeterde mogelijkheid voor ge
meenten om actief grond te verwerven. Eerder in dit artikel
staat dat gemeenten nauwelijks grond aangeboden krijgen,
maar er ontstaat wel een zekere rust op de grondmarkt. Als
gemeenten na vestiging van het voorkeursrecht een actieve
verwervingsstrategie toepassen, lijkt het voorkeursrecht tot
effect te hebben dat de verwervingsmogelijkheden groter
zijn. Gewoon verkopen aan derden kan immers niet en
echte grondspeculanten kunnen wel worden geweerd. Een
ander effect kan zijn dat er meer duidelijkheid ontstaat
voor de grondeigenaren over de plannen van de gemeente
en de termijn waarop de ontwikkeling zal starten. Gemeen
ten geven aan dat de termijnen van de Wvg aan de krappe
kant zijn en dat structuur- en/of bestemmingsplannen
daardoor ook sneller moeten worden gemaakt. Voor de
grondeigenaar kan dat betekenen dat hij sneller weet waar
hij aan toe is. Sommige gemeenten geven zelfs aan dat het
goed is dat er (door de druk van termijnen) eerder en con
creter over de plannen wordt gedacht.
Een voor gemeenten interessante maar discutabele toepas
sing die, naar zeggen, in de praktijk voorkomt, is de vesti
ging van het voorkeursrecht ten behoeve van een derde,
ontwikkelende partij (projectontwikkelaar, woningcorpo
ratie). De gemeente is namelijk steeds minder vanzelfspre
kend zelf de partij die het vastgoed verwerft om gewenste
ontwikkelingen te realiseren. Woningcorporaties, in hun
huidige zelfstandiger positie steeds meer als een normale
marktpartij te beschouwen, en marktpartijen zullen vaker
zelf het voor de uitvoering van het plan benodigde onroe
rend goed verwerven. Vestiging door de gemeente van het
voorkeursrecht, ten behoeve van de beoogde ontwikkelen
de partij, zou de minnelijke verwerving door deze partij bij
zonder ondersteunen. Zo kunnen de doelstellingen van de
gemeente worden gerealiseerd zonder dat zij zelf de actieve
rol speelt als verwerver. In dit geval is het echter belangrijk
dat de vestiging van het voorkeursrecht onderdeel is van
een concreet beschreven plan, van een brede visie op de be
treffende stedelijke ontwikkeling. Over de wenselijkheid en
de juridische houdbaarheid van dergelijke constructies is
echter discussie mogelijk. Diverse partijen hebben namelijk
al hun twijfels over de voorrangspositie van gemeenten en
107 KOOPWONINGEN
