Kopen grond
niet eerst aan
gemeenten
Arresten Hoge Raad
dergelijke constructies, met een verzoek tot nietigverkla
ring komen3). In de eerste artikel-26-jurisprudentie van
rechtbanken werden de zogenaamde zelfrealisatieconstruc
ties met name beoordeeld in het licht van de doelstellingen
van de wijziging van de Wvg. Er werd bijvoorbeeld gekeken
of door de constructie de realisatie van het plan in gevaar
kon komen en of er door de constructie sprake was van een
prijsopdrijving van de grondprijzen. Daarbij werd door de
rechtbanken niet altijd dezelfde motivering gehanteerd. In
ongeveer 70% van de gevallen werd het verzoek van de ge
meente afgewezen of werd de gemeente niet-ontvankelijk
verklaard 4).
Veel gemeenten, en soms ook grondeigenaren en ontwikke
laars gingen na de uitspraak van de rechtbank in hoger be
roep bij het gerechtshof. De gerechtshoven sloegen een an
dere weg in en keken of er geen sprake was van een verkap
te eigendomsoverdracht. Als uit een overeenkomst bleek
dat de eigenaar geen risico droeg, werd geconstateerd dat
het een verkapte eigendomsoverdracht was. Door de ge
rechtshoven werd de lijn gehanteerd dat een dergelijke
overeenkomst per definitie afbreuk doet aan de voorkeurs
positie van de gemeente en die constructies werden dan
ook nietig verklaard. Na de eerste uitspraken waarbij deze
lijn werd gevolgd, ontstonden uiteraard discussies over de
houdbaarheid van constructies waarbij de eigenaar wel een
deel van het risico draagt. In dat geval zou een overeen
komst misschien niet nietig worden verklaard in een arti
kel 26-procedure.
Uitspraken en motivering Hoge Raad
Inmiddels zijn de eerste uitspraken gedaan door de Hoge
Raad, de hoogste rechterlijke instantie binnen de gewone
rechterlijke macht in Nederland. In die uitspraken wordt
weer een volledig andere weg ingeslagen dan bij de uitspra
ken van de gerechtshoven. Als een overeenkomst tot doel
heeft de bestemming te realiseren, kan uit de wetsgeschie
denis worden afgeleid dat deze niet in strijd hoeft te zijn
Gebouw van de
Hoge Raad der
Nederlanden
(www.hogeraad.nl).
De uitspraken van de Hoge Raad
In twee van de drie zaken [3] [4] is de Hoge Raad van me
ning dat tijdens de behandeling bij het gerechtshof'blijk
is gegeven van een onterechte rechtsopvatting'. De ge
rechtshoven hebben in hun beoordeling niet de vraag
meegenomen of de ontwikkelende partij bereid was met
de gemeente te onderhandelen om tot realisatie van het
bestemmingsplan over te gaan en of de gemeente goede
gronden had om deze onderhandelingen af te wijzen. In
de derde zaak [2] stelde de Hoge Raad vast dat weliswaar
Zoetermeer en de grondeigenaren de bestemming wil
den realiseren, maar dat niet vast was komen te staan
dat Zoetermeer bereid was de bestemming te realiseren
op de door Bleiswijk voorgestane manier.
Het gaat overigens in alle drie de zaken om bedrijven
terreinen. De Hoge Raad moet nog uitspraak doen in de
eerste artikel-26 zaak op een woningbouwlocatie.
DEN haag, 18 nov. Projectontwikkelaars mogen onder
voorwaarden afwijken van het voorkeursrecht van gemeen
ten bij het kopen van grond ten behoeve van nieuwe bestem
mingen, zoals een Vincx-woonwijk of een bedrijventerrein.
met de bedoelingen van de wet. Er
moet volgens de Hoge Raad echter wel
rekening worden gehouden met het
feit dat het belang van de gemeente bij
haar voorkeurspositie gelegen kan zijn
in het uitoefenen van een regiefunctie.
Om te bepalen of een overeenkomst af
breuk doet aan dat belang van de ge
meente, toetst de Hoge Raad de over
eenkomsten aan een aantal criteria.
Naast de bereidheid om de bestem
ming te realiseren, zal vast moeten
staan:
dat de partijen daartoe financieel en
anderszins in staat zijn;
dat de partijen zich bereid hebben
verklaard om zich op een zodanige
wijze jegens de gemeente te verbin
den, dat de gerechtvaardige belangen
3) Deze termijn is erg
kort en daar komt
nog bij dat het vaak
onduidelijk is wan
neer de termijn be
gint te lopen. Als er
bijvoorbeeld geruch
ten zijn dat er een
ontduikingscon
structie aangegaan
is, heeft de gemeen
te dan al 'kennis ge
nomen' van de
rechtshandeling en
begint dus de ter
mijn te lopen?
4) Percentage geba
seerd op de database
met Wvg-jurispru-
dentie (meer dan
150 uitspraken) van
het Kenniscentrum
Wet voorkeursrecht
gemeenten (zie
tekstkader).
2 NRC HANDELSBLAD
Door onze redacteur akjenschrkude*
GEODHSIA 2001-6
