Waarom heeft u een
weg aangelegd door
een natuurgebied?'
Overheidsorganisaties maken gebruik
van geografische informatiesystemen
(GIS) om allerlei verschillende taken
te ondersteunen (ruimtelijke
ordening, milieubeleid, verkeers
management, enz.). Dit gebruik van
GIS kan belangrijke gevolgen hebben
voor de democratische controle op
het functioneren van de overheid.
De mogelijke gevolgen van gebruik van GIS voor de
democratische controle kunnen worden geïllu
streerd met het volgende (fictieve) voorbeeld. Een
planologische dienst stelt een plan op om een weg door een
bos aan te leggen. Milieu-activisten benadrukken echter dat
het bos uniek is en verdient te worden beschermd. De
planologische dienst deelt deze mening niet omdat GIS-
kaarten, die gebaseerd zijn op gegevens over dier- en plant-
populaties, duidelijk aangeven dat het bos een beperkte
ecologische waarde heeft. De plannen voor de weg ontwik
kelen zich tot een politiek strijdpunt. Na een verhit debat
gaat het parlement akkoord met het plan en wordt de weg
aangelegd. Vijfjaar later laait het debat echter weer op. Uni
versitaire onderzoekers hebben de
consequenties van het aanleggen
van de weg onderzocht en conclude
ren dat er een uniek natuurgebied
verloren is gegaan. Deze bevinding
krijgt veel aandacht in de media,
milieugroepen eisen een verkla
ring, en het parlement besluit de be
sluitvorming te onderzoeken. Amb
tenaren van de planologische dienst
geven aan dat zij hebben vertrouwd
op de gegevens uit het GIS en dat
deze duidelijk hadden aangegeven
dat het bos weinig ecologische
waarde had. Deze bewering kan ech
ter niet worden gecontroleerd omdat er inmiddels een up
date heeft plaatsgevonden van het GIS. De oude gegevens
zijn nergens meer te vinden. Hierdoor kan het parlement
niet achterhalen wat er precies is ge
beurd en waarom er een weg is aange
legd door een uniek natuurgebied.
GIS wordt steeds belangrijker voor de
overheid doordat de beleids- en be
sluitvorming met steeds geavanceerde
re kaarten kan worden ondersteund.
Uiteindelijk kan het gebruik van een
GIS meer invloed hebben op de beleids
ontwikkeling dan een bezoek aan een
gebied. Het voorbeeld toont aan dat dit
belangrijke gevolgen kan hebben voor
de democratische controle: het parle
ment slaagde er namelijk niet in om
het ambtelijke besluitvormingsproces
te reconstrueren. Gebruik van GIS
hoeft echter niet noodzakelijkerwijs
de controleerbaarheid aan te tasten.
Mogelijk vergroot het gebruik van GIS
juist de controleerbaarheid van de
overheid. In de bestuurskundige litera
tuur wordt er namelijk op gewezen
dat gebruik van informatie- en com
municatietechnologieën de transpa
rantie van organisaties kan vergroten
[2] [3].
In dit artikel worden de gevolgen van
het gebruik van GIS voor de democrati
sche controle verkend. De gevolgen
zijn nog niet goed zichtbaar omdat
veel belangrijke gegevens nog steeds
op papier worden vastgelegd, maar
waarschijnlijk zal dit in de nabije toe
komst veranderen. Dit roept de vraag
op of gebruik van GIS de democrati
sche controle makkelijker of moeilij
ker zal maken. De empirische resulta
ten van een expertraadpleging worden
gebruikt om een voorlopig antwoord
op deze vraag te formuleren en aan
dachtspunten te benoemen bij gebruik
van GIS.
Democratische controle
Democratische controle betreft het
toezicht op het functioneren van de
overheid door formele en informele
democratische instituties. De belang
rijkste van deze instituties is het parle
ment. Instrumenten voor parlemen
taire controle zijn het budgetrecht,
het recht op interpellatie en het indivi
dueel vragenrecht. Verder verricht het
parlement steeds vaker enquêtes en
onderzoeken [4], Ook de Algemene
GIS EN DEMOCRATISCHE CONTROLE
Dit artikel is groten
deels gebaseerd op
het proefschrift 'De
doorzichtige over
heid. Parlementaire
en juridische contro
le in het informatie
tijdperk' [1].
GEODHSIA 2002-12
