Privatisering van staats
eigendom
Wiens (landbouw)grond wordt het?
de Wereldbank naar het lange-termijn-
effect van vijfentwintig agrarische pro
jecten toont aan dat tijdens project-
audits alle projecten succesvol lijken,
maar dat na vijf tot tien jaar meer dan
de helft geen duurzaam effect meer
heeft. Een evaluatie van 212 USAID-
projecten (USAID Program Evaluation
Paper #24) suggereert dat 11% van de
projecten hoogstwaarschijnlijk duur
zaam effect zal hebben, maar dat voor
25% van de projecten het vooruitzicht
somber is nadat de VS-hulp zal zijn
beëindigd. Mijn onderzoek toont aan
waarom niet. Tijdens het onderzoek is
een methode ontwikkeld om al gedu
rende de projectuitvoering het beha
len van projectresultaten beter in te
schatten om het project eventueel bij
te kunnen sturen.
dr.ir. H.A.L.
Dekker.
Straatbeeld in
Bishkek (vroeger
Frunze), de
hoofdstad van
Kyrgyziè.
Er is een belangrijk verschil tussen glo
baal gesproken voormalig communis
tische landen in Oost-Europa en in
Azië. In landen verder naar het oosten
zijn veel inwoners nauwelijks bekend
met het concept van eigendomsrech
ten op vastgoed. Landen in Centraal-
Azië zijn al zo lang communistisch,
dat de huidige burgers geen privé-
grondeigendom hebben gekend. Daar
entegen begon in de Centraal-Europe-
se landen het communistisch collecti-
viseringsproces van vastgoed meestal
pas na de Tweede Wereldoorlog. Veel
ouderen hebben daar wel privé-eigen-
dom van vastgoed gekend. Laat ik eerst
ingaan op de privatisering in de lan
den die al veel langer communistisch
zijn geweest. Recente privatiserings
projecten in die landen leiden in stede
lijke gebieden tot 'verkoop' van vooral
flats - maar ook woonhuizen - aan de
bewoners. Verkoop, omdat het vaak
om een symbolische prijs gaat. Boven
dien zijn er veel vrijstellingen. Hoewel
het een arbitraire oplossing is - men heeft geluk wanneer
men in een grote flat of woning woonde tijdens de omwen
teling van het regime, omdat de koopprijs vaak symbolisch
is - is het wel een praktische oplossing. Ook op het platte
land krijgen de bewoners hun behuizing veelal door het be
talen van een 'koopsom' in eigendom.
De privatisering van landbouwgrond ligt wat gecompliceer
der. Immers, aan wie wordt de grond toegedeeld? De rege
ring moet daartoe een keuze maken. Het is niet fair om het
agrarische land te verdelen onder alleen de plattelandsbe
woners of onder alleen de voormalige werknemers van de
staats- en collectieve boerderijen. Maar om iedereen een ge
lijk aandeel te geven in landbouwgrond, vooral als het ten
dele typisch stadsmensen betreft, lijkt ook geen optimale
oplossing. Er zijn en er worden verschillende methoden toe
gepast in de diverse landen. Een mogelijkheid is bijvoor
beeld dat bijna iedereen een stukje grond krijgt (als een
soort volkstuintje), en dat mensen die de capaciteit en de
ambitie hebben om te boeren, een stuk landbouwgrond
kunnen aanvragen. Doorgaans worden strikte voorwaarden
verbonden aan het toewijzen van landbouwgrond. Men
moet naar evenredigheid de 'schulden' van de voormalige
boerderij overnemen en in veel landen mag landbouw
grond de eerste jaren na verkrijging niet worden door
verkocht (de termijnen variëren van drie tot zeven jaar).
Bovendien moet de grond productief worden gebruikt, vol
gens 'kadastrale' normen op straffe van onteigening (veelal
zonder adequate vergoedingsregeling). Het 'kadaster' in de
USSR (waar bijna alle vastgoed staatseigendom was) werd
vooral opgezet en bijgehouden om de economische vijf-
jarenplanning te ondersteunen. Allerlei gegevens van land
bouwgrond werden erin opgeslagen en bijgehouden, zoals
grondsoort, klimaat, bodemkwali
teit, topografie van het terrein, ge
middelde opbrengsten per gewas,
enzovoort.
Zegel en vlag van
Kyrgyziè. In het
zegel zijn de trots
van het land, de
bergen, de katoen en
de graanoogst ge
symboliseerd. In de
vlag in het midden
de drie elkaar
kruisende lijnen, de
typisch open top van
de Yurt, de
verplaatsbare
behuizing van de
nomaden.
Zoals eerder opgemerkt, betreft het
vorenstaande vooral landen waai
de bevolking onbekend is met privé-
eigendomsrechten op vastgoed. Hoe zit dat dan met de
landen in Oost- en Centraal-Europa, waar oudere mensen
hiermee wel vertrouwd zijn? In sommige van die landen is
gekozen voor teruggave aan de vroegere eigenaren, die
genen die ten tijde van de collectivisering 'vrijwillig' hun
grond bij de staat hebben ingeleverd. Andere landen pasten
een systeem toe van uitgifte van vouchers die recht geven
op een stuk grond. Men kan de vouchers verkopen, ruilen
en samenvoegen. Ook zijn mengvormen gebruikt van vou
chers die iedereen recht geven op een (klein) stukje grond
en gedeeltelijke teruggave van grond aan voormalige eige
naren of hun erfgenamen. Soms werd er helemaal geen
grond teruggegeven, maar werd de meeste grond verdeeld
onder voormalige werknemers van de grote boerenbe
drijven.
GEODESIA 2003-1
