Zoektocht naar de
universele meter
m
maat
Een wetenschappelijke detective
de
van alle dingen
is'i
KEN ALDER
P U B LIC AT
In de beginjaren van de Franse revolutie verklaarde een
team van wetenschappers dat de nieuwe 'meter' één tien-
miljoenste van de afstand van de noordpool tot de eve
naar zou moeten zijn. Men kon er niet pakweg de Parijse el
(aune) voor nemen, die als maat aardig in de buurt lag. Bij
zo'n centralisatie konden de revolutionairen 'de egalitaire
verdiensten van het metrieke stelsel' niet propageren. Daar
om moest de meridiaanafstand Duinkerken-Barcelona wor
den hermeten, nauwkeuriger dan Cassini dat in 1740 al deed.
Twee astronomen verrichtten de aldus benodigde geodetische
klus, die zeven jaar zou duren (1792-1799). Recent verscheen
Portret van
Delambre.
Boekomslag met
portret van
Méchain.
er een dik boek
over: Ken Aider,
De Maat van alle
dingen. De zeven
jarige zoektocht
naar de universe
le meter, Anthos
Amsterdam 2002,
ISBN 90-414-0569-0,
476 pagina's, prijs
26,90.
De oneindige verscheidenheid aan ma
ten onder het ancien régime gaat alle
begrip te boven. Alleen al in Frankrijk
was onder achthonderd verschillende
namen een kwart miljoen verschillen
de maten en gewichten in gebruik. Dit
Babel van maateenheden wilden ge
leerden al vervangen door een univer
sele taal van maten, maar de Franse re
volutie was nodig om de kans te krij
gen de ketenen van oude gewoonten te
verbreken. Als de nieuwe maat werd
afgeleid van de aarde zelf, dan was hij
niet van een mens of van een stad,
maar natuurfilosofisch ontleend.
In 1792 verlieten de astronomen
Delambre en Méchain - 'accuratesse
was zijn religie' - Parijs in speciaal in
gerichte koetsen met de meest geavan
ceerde wetenschappelijke instrumen
ten van hun tijd. In de werkplaats van
Lenoir was hun repetitiecirkel van Bor-
da geconstrueerd. Met twee kijkertjes
kon de hoek tussen twee herkennings
punten nauwkeurig worden gemeten.
De ene astronoom reisde naar het noor
den, de andere naar het zuiden. Samen
maten ze middels driehoeksmeting de
meridiaan tussen Duinkerken en Bar
celona. Het werd een krankzinnige
onderneming. Het meridiaanproject
mocht zelfs worden voortgezet toen in
1793 de Académie des Sciences werd
opgeheven, zij het onder de linke con
cessie van het instellen van een 'voorlo
pige meter'. Men zat om de meter te
springen. De plannen voor een nieuw
nationaal kadaster waren tot stilstand
gekomen, omdat de landmeters ver
wachtten gebruik te kunnen maken
van de nieuwe meter. Het budget voor
het ontwerpen van het metrieke stelsel
was 300.000 livres, driemaal het jaar
budget van de Académie onder het
oude bewind. En nog liep het project
in tijd en geld volledig uit de hand.
1! TSnK
'5
Dc zevenjarige zoektocht naar
de universele meter
Anthos
GEODESIA 2003-7/8
