Snellius
Keurslijf
Amerikaans afwijzen
Het vertaalde Amerikaanse boek me
moreert dat de moderne techniek om
afstanden tussen verschillende punten
op de aarde te meten door middel van
driehoeken voor het eerst is gebruikt
door Snellius - 'de Nederlandse Era
tosthenes' - in 1617 op de bevroren wei
landen rond Leiden, en daarna drie
honderdzestig jaar in gebruik bleef.
Adri den Boer,
redacteur.
den worden gemaakt door pruikenmakers die door de revo
lutie werkloos werden! Wetenschappers deelden voor deze
calculatoren de ingewikkelde formules op in eenvoudige re-
kentaken. De auteur is duidelijk geen Europese landmeter.
Een bijlage met de gebruikte maten en gewichten bevat de
zinnen: "Tijdens de jaren 1793-1798 werd een cirkel van
driehonderdzestig graden zo nu en dan gedefinieerd als
een cirkel van vierhonderd graden. Alle hoelcmaten in de
tekst, en alle lengten en breedten, worden hier weergege
ven aan de hand van het stelsel van driehonderdzestig gra
den".
De geodetische operaties van de Parij-
se astronomen leidden tot nacht
merries aan praktische problemen.
Delambre werd eens aangehouden
door een burgerwacht en toonde de
paspoorten. Omdat die niets meldden
over de merkwaardige uitrusting, gaf
hij een technische uitleg aan een aan
zwellende menigte. Ook twee landme
ters kwamen kijken wat er aan de
hand was. "Geodesie en landmeten
waren nauwverwante beroepen, die
zich allebei bezighielden met het op
meten van de aarde, maar terwijl land
meters zich bezighielden met akkers
en velden namen geodeten hele plane
ten de maat", aldus het boek. De land
meters keken naar het volk en durfden
de woorden van Delambre niet te be
vestigen! Huurprijzen van paarden en
de kosten van voedsel, papier en inkt
rezen de pan uit. Steigers, platforms
en waarnemingsposten waren nog
duurder. Torens die bij de expeditie
van 1740 waren gebruikt, waren niet
alleen weieens door de bliksem ver
woest. "De helft van alle kerktorens",
schreef Delambre teleurgesteld, "is
door de sansculottes neergehaald, om
dat ze de euvele moed hebben gehad
om boven hun nederige stulpjes uit te
rijzen".
Aider memoreert ook de revolutionai
re invoering van de seculiere jaartel
ling en de decimale klok. "En waarom
eigenlijk ophouden bij de tijd? Waar
om cirkels blijven verdelen in driehon
derdzestig graden omdat de oude
Babyloniërs dat vroeger zo deden?", al
dus het boek. Als een teken van de in
nerlijke samenhang van het metrieke
stelsel had Lenoir de repetitiecirkels
voor Delambre en Méchain opgedeeld
in vierhonderd graden. Dat vergde
nieuwe logaritmentabellen, die kon-
Dunbei
LAGE
LANDEN
yBtlle-
-- Riêitiiin wiAh
Par ij»
Pintnéon
Bruy*rc«-le-Cl<4trl1
I Bor^Miu
J Pie Je N«%'
SPANJE
.MtJJitHanJi
Op een gegeven moment wilde Méchain zijn werk afstem
men op dat van zijn collega in het noorden. Dat was een
probleem. Alder in een prachtige stijl: "De meest geavan
ceerde wetenschappelijke natie ter wereld had een missie
op touw gezet om de omvang van de aarde te meten met
een grotere nauwkeurigheid dan ooit tevoren, maar de lei
ders van de expeditie, twee van de meest nauwgezette astro
nomen ter wereld, hadden niet van tevoren afgesproken
hoe ze hun gegevens zouden vastleggen. De achttiende-
eeuwse 'savants' mochten dan de wereld in een uniform
keurslijf willen persen, ze schrokken ervoor terug om zich
zelf een dergelijk regime op te leggen".
Het driehoeksnet
tussen Duinkerken Na al de driehoeksmetingen werd tenslotte een stuk van zes
en Barcelona, mijl van de hoofdweg tussen Parijs en Melun (nu N6) als
basislijn gemeten met speciaal ver
vaardigde, zeer nauwkeurige platina
linealen. Na eindeloos rekenwerk
werd gerapporteerd aan de revolutio
naire commissie voor maten en ge
wichten. Méchain paste overigens zijn
gegevens aan om een grove meetfout
te verdoezelen, zo ontdekte Aider. De
aangegeven lengte werd in 1799 vast
gelegd in een staaf platina en ging gel
den als een nog allerminst onomstre
den standaard. De Fransen zelf weiger
den tot ver in de 19e eeuw hun lokale
eenheden in te ruilen voor hun eigen
standaardmeter.
De Amerikaanse minister Jefferson
trolc zijn aanvankelijke steun in toen
hij hoorde van een slechts baseren van
de meter op negen of tien graden van
een meridiaan in Frankrijk, zeg maar
de eigen meridiaan van de Franse ge
leerden. Het Frans vertoon van interna
tionalisme door over het stelsel het eer
ste wetenschappelijk congres te organi
seren vond hij daarom boerenbedrog.
Dat had aardig wat gevolgen. Zo sloeg
GEODESIA 2003-7/8
