Geodeet-kunstenaar Loman1)
Gert van Engelen,
freelance redac
teur van Delft
Integraal.
Van jongs af wilde Jan Loman beeldend kunstenaar
worden. Maar in plaats van de Amsterdamse Rijksaca
demie werd het de Delftse Technische Hogeschool.
Hij studeerde er af als civiel landmeter en bleef dat beroep
trouw: heel zijn werkzame leven werkte deze geodeet bij
het Kadaster, in Nederland zowel als in Nederlands-Indië.
Maar hij verslonsde zijn passie evenmin. Eerst in zijn
schaarse vrije tijd, later tijdens de overvloedige pensioenja
ren ontwikkelde hij zich tot een uiterst productieve kunste
naar, die zich soepel bediende van de meest uiteenlopende
technieken. In hoofdzaak zijn het abstracten, constructi
vistische werken, hetgeen naadloos past bij zijn meetkundi
ge denkwijze. Jan Loman is recentelijk vijfentachtig jaar ge
worden. Enigszins moeizaam schuifelt hij door de voorma
lige burgemeesterswoning in Beetsterzwaag, die hij al ruim
veertig jaar bewoont. Maar hij heeft zijn spankracht nog
geenszins verloren. "Ik ben nog dagelijks bezig met schep
pen. Ik kan het niet laten". Portret van een curieus dubbel
leven.
Jan Loman heeft vandaag zijn handen vrij. Zijn tien jaar
jongere zus, ook weer alleenstaand, is over uit Amsterdam
om hem bij te staan. Zij maakt koffie en smeert broodjes,
hij reist in gedachten terug naar de jaren dertig van de vori
ge eeuw, die periode dat zijn leven in een mal werd gego
ten. Geboren in Bolsward had hij in Gorredijk de lagere
school voltooid, en in Heerenveen de hbs waar later Wim
Duisenberg zich zou melden. Alles in Jan Loman (1918) hun
kerde naar het kunstenaarschap. Tekenen deed hij al vanaf
zijn tiende, op school had hij er zelfs een tien voor gehaald.
Zijn ouders ontregelden zijn illusies. "Ik behoor nog tot de
generatie die nog wilde luisteren naar z'n ouders; dat ligt
nu een beetje anders. Mijn ouders vroegen me: 'Maar heb je
het idee dat je als kunstenaar een broodwinning kunt ver
werven?". Dat was natuurlijk vreselijk onzeker. We hebben
de eindexamenlijst erbij gehaald. De exacte vakken spron
gen eruit. En zo werd het de Technische Hogeschool in
Delft, de enige in Nederland toen". 2003.2.
Terstond verdween de Rijksacademie voor Beeldende Kun
sten in Amsterdam uit het zicht. Loman kan 'vrij nauwkeu
rig' het jaar reconstrueren dat dit instituut de focus van
zijn verlangens werd. Het was in 1935, zojuist was in Den
Haag het Gemeentemuseum geopend dat door Berlage was
ontworpen. "Enkele weken later was ik daar, als zeventien
jarige. Ik raakte onder de indruk van twee verschillende stij
len: de romantische Haagse School en de Stijlgroep". Vooral
de kennismaking met het werk van Mondriaan en Theo van
Doesburg trof hem als een bliksem. "In het werk van de
Stijlgroep zitten meetkundige elementen, die aansluiten
bij mijn wiskundige denkwijze. Dat heeft mijn leven beslis
send beïnvloed. Als de Stijl er niet was geweest, was ik er
niet geweest". Kunst had hem aangeraakt en in het klapnet
gevangen. Maar in plaats van de Rijks
academie begon Loman in 1937 ge
hoorzaam aan de studie geodesie. In
1941 verwierf hij de volledig in on
bruik geraakte titel c.l. (civiel landme
ter), en dat nog net op tijd. "Om te
kunnen blijven studeren, moesten stu
denten van de Duitse bezetter een loy
aliteitsverklaring tekenen. Daar ben ik
gevrijwaard voor gebleven, doordat ik
op tijd afstudeerde. Ik heb vreselijk ge
zwijnd".
Twee bepalende herinneringen heeft
Loman overgehouden aan zijn Delftse
periode. De ene betreft Willem Scher-
merhorn, de hoogleraar landmeetkun
de en luchtkartering die na de Tweede
Wereldoorlog premier werd. "Hij heeft
veel betekend voor mij 0111 zijn mense
lijkheid", zegt Loman, die ter illustra
tie deze anekdote vertelt: "Op 14 mei
1940 stonden wij op de Kanaalweg, bij
het Geodesie-gebouw. We zagen in zui
delijke richting ontzettend veel rook.
Een uur later bleek dat Rotterdam in
brand stond. Schermerhorn en ik zijn
samen meteen op de fiets gestapt - hij
naar zijn ouderlijk huis in Schermer
horn, terwijl ik via de Afsluitdijk in
Leeuwarden probeerde te komen".
Het kunstenaarschap bleef sudderen
bij Loman en al in zijn Delftse jaren te
kende zich het dubbelleven af dat hij
zou gaan leiden: buiten zijn vakgebied
volgde hij de colleges kunstgeschiede
nis, die destijds werden gegeven door
Huib Luns, de vader van de latere Mi
nister van Buitenlandse Zaken Joseph
Luns. "Ik voelde me aangetrokken tot
de kunst, dus ieder vrij moment ging
ik naar de colleges van Huib Luns. Het
was een ontzettend prachtige vertel
ler, een bourgondische geest".
Nog in 1941 begon Jan Loman in
Leeuwarden aan zijn lange loopbaan
bij het Kadaster, die eindigde in 1981,
op 63-jarige leeftijd. Even leek er een
breuk te ontstaan in zijn toewijding
aan de landmeetkunde. Dat was in
1945, enkele maanden na de bevrij-
1) Overgenomen uit
Delft Integraal,
GEODESIA 2003-10
