geleerd. Daar heb je geen kwast voor nodig. Haiku's verei
sen ook een kernachtig taalgebruik, zonder omhaal van
woorden. Ze dwingen je 0111 iets extreem eenvoudig te ver
beelden, terwijl je de lezer de vrijheid laat zich er al of niet
in te herkennen. Je kunt ze ook altijd maken, bijvoorbeeld
als je de slaap niet kunt vatten, als je door de polders naar
Amsterdam rijdt, als je over het strand loopt. Het bedenken
van een haiku is precies hetzelfde als vroeger op de hbs een
meetkundesom oplossen. Je zag 't binnen vijf minuten óf je
zat er een maand mee te klieren".
Zijn eerste haiku's vallen ongeveer samen met zijn eerste
bezoeken aan Schiermonnikoog, het eiland dat Jan Loman
zijn 'derde vaderland' noemt. Noorwegen is met het fjor-
dengebied zijn tweede. "Mijn vrouw en ik zijn dikwijls op
Schiermonnikoog geweest, we gingen wel zo'n tien keer per
jaar. Maar altijd buiten het badseizoen; anders is het te
druk. En dan liepen we anderhalf uur over het strand. Dan
heb je alle tijd om dingen te bedenken".
Na deze omzwerving, nodig om de veelzijdigheid van Jan
Loman uit te lichten, terug naar diens kunstenaarschap.
Loman pensioneerde in 1981 vervroegd, om meer tijd te
kunnen besteden aan zijn beeldend kunstenaarschap. Het
waaierde uit. Nog meer technieken maakte hij zich eigen,
zijn productie zwol aan. Hij reeg de ene expositie aan de
andere, in binnen- en buitenland. Hij heeft een indrukwek
kende schare bewonderaars. Loman wijst er met klem op
dat hij zijn kunstenaarschap zo tegelijk heeft kunnen ver
diepen en uitbreiden, omdat hij een inkomen had. "Ik
hoefde geen kunstenaar om den brode te zijn. Ik verkeer in
de omstandigheid dat ik me niet hoefde te richten op wat
het publiek mooi vindt. Als beroepskunstenaar kun je daar
het slachtoffer van worden, domweg omdat er brood op de
plank moet komen. Ik kon me beperken tot datgene wat ik
nodig vond om te doen, hoewel geen mens er natuurlijk
ongevoelig voor is als je werk in beperkte kring wordt ge
waardeerd".
Zelf kan Loman zijn eigen werk, zelfs na al die decennia,
merkwaardig genoeg niet omschrijven. "Dat moet een jour
nalist maar in de krant doen", zegt hij afwerend. "Ik vind
het vreselijk moeilijk om mezelf te duiden". Net zomin kan
hij verklaren wat hem zo aantrekt in het kunstenaarschap.
"Daar kan ik geen antwoord op geven. In de schilderkunst
overkomt het je". Heeft zijn studie geodesie dan misschien
het karakter van zijn kunstenaarschap gevormd? Korzelig:
"Nee, helemaal niet. Hooguit heeft het kunstenaarschap be
vestigd wat ik van nature al had: de exactheid die je ook
tegenkwam bij de Stijlgroep". Het zijn reacties die van hem
weer een prototypische kunstenaar maken: kunstenaars
kunnen doorgaans hun werk niet verwoorden. Wat zijn
werk in ieder geval niet kenmerkt, is landschappelijkheid
die Loman zo omkleeft. Die conclusie kun je makkelijk trek
ken, zoals ook is gebeurd, omdat Loman als geodeet, land
schapsminnaar en haikuschrijver immers een exacte, ecolo
gische en poëtische visie op het landschap in zich verenigt.
"Maar landschappen", corrigeert hij, "maak ik zó inciden
teel. Tegenover één landschap maak ik minstens tweehon
derdvijftig abstracten. Als mijn werk dan moet worden ge
karakteriseerd, noem het dan: abstracten en een enkele
keer een landschap".
Eén van Lomans
haitu's.
En zo is Jan Loman schatplichtig geble
ven aan die ene, overdonderende expo
sitie in het Haagse Gemeentemuseum.
In zijn spaarzame landschappen 'kun
je in de verte de Haagse School zien
terugkomen', in zijn abstracten weer
spiegelt zich het constructivisme dat
hem in de Stijlgroep trof en dat won
derwel aansloot bij zijn exacte geest.
"Als je wiskunde begrijpt, ben je ook
abstract bezig". De cirkel is rondgeko-
Jan Loman is afgelopen februari vijf
entachtig jaar geworden. De galerie
die hij enige jaren dreef in Beetster-
zwaag, is opgeheven. Maar als kunste
naar is hij nog onvermoeid. Hij kan
geen futloos, lusteloos leven leiden, hij
blijft gedreven. "Ik heb geen geduld
om een boek te lezen, ik móet zelf wat
doen. Waarom ik nog elke dag bezig
ben? Omdat ik het niet kan laten". Hij
trekt er voor zijn landschappen niet
meer op uit. "Als je wat ouder bent, zit
't allemaal op de harde schijf. Ik hoef
voor een landschap niet meer naar bui
ten toe; dat is allemaal opgeslagen".
Geen eurocent verdient hij meer aan
de onafzienbare reeks kunstwerken
die hij heeft vervaardigd. Dat heeft te
maken met een opvallend initiatief
van hem: de ideële Stichting Paerde-
marct, die in 1993 is opgericht en is ge
noemd naar een zandbank bij Schier
monnikoog. "Mijn vrouw en ik hebben
geen kinderen", licht Loman toe.
"Maar er was wel een grote hoeveel
heid beeldend werk in huis, van me
zelf en van derden: gekocht of gekre
gen. Al dat werk is ondergebracht in de
stichting. Het bestuur probeert dat
werk te verkopen en de opbrengsten
daarvan zijn voor culturele doeleinden
op Schiermonnik
oog". Loman en
zijn echtgenote
bouwden onder
de bevolking
(achthonderdvijf
tig personen) een
'grote kennissen
kring' op. Ze raak
ten verslingerd
aan Schiermon
nikoog en via de
Stichting Paerde-
marct tonen ze
hun dankbaar
heid. Loman, we-
GEODESIA 2003-10
