achterdochtig en fantasieloos - om niet te zeggen ziel
loos - wezen.
4. Het gezochte literaire houvast op Moeder Aarde ligt in de
schaduw van de geo-informatica (of zien we daar een ivo
ren toren?): een zevenledig bezield, doelmatig en doel
treffend samenspel van drie statiefbenen en vier veilig
heidsschoenen in de klei.
Landmeter of landloper
Het Cultureel supplement van de NRC van 10 december
1982 bevat het artikel Landmeter of landloper. Daarin doet de
schrijver Willem Frederilc Hermans verslag van een kriti
sche herlezing van Kaflca's roman
Het slot [7]. Hij meent dat de ambte
narij de voornaamloze landmeter K.
ten eigen voordele gebruikt. «Dat de
ambtenarij helemaal niet ontevre
den is met K.'s probleemrijke aan
wezigheid in het dorp, spreekt vanzelf. Hoeveel ogenschijn
lijk nuttig en indrukwekkend werk verschaft hij haar niet!
Een mooiere gelegenheid 'zich waar te maken', zich op te
blazen, de eigen gewichtigheid goed te doen voelen, zullen
ambtenaren zich nauwelijks hebben kunnen voorstellen.
En dus houden zij hem aan het lijntje, geven hem voldoen
de valse hoop met brieven waarin feitelijk niets beloofd
wordt en waken ervoor dat hij, totaal ontmoedigd, zijn heil
elders gaat zoeken.» In de afsluitende alinea van zijn artikel
concludeert Hermans: «K. heeft, al wordt dit nergens met
zoveel woorden gezegd, zich tot landmeter uitgeroepen op
dezelfde manier als waarop alle mensen geboren en dus ge
roepen zijn. Daarom iets moeten roepen. Zich tot iets moe
ten uitroepen zonder enig onomstotelijk mandaat van Ho
gerhand, zonder te zijn uitverkoren. En ook al heeft nie
mand hem nodig als het erop aankomt, een bedrieger meer
of minder telt niet en dus wordt K. ook niet definitief ont
maskerd en weggejaagd.»
Tot slot, blijkens de Dierkundige dichtoefeningen van Trijntje
Fop (ca. 1955) kan lcartografïe een onverwachte draai geven
aan een gevraagde redengeving:
OP EEN KAMEEL
Te Beesd heeft een kameel zijn bult
met waterchocola gevuld.
"Mag ilc u vragen", vroeg zijn nicht,
"op welke grond u dit verricht?"
Waarop het pasgevulde dier zei:
"Volgens de landkaart op rivierlclei."
[7] Kaflca, Franz (1883); Het slot.
Oroman, 1926.
[8] Streuvels, Stijn (1871); De teleur
gang van de waterhoek, streek
roman, 1927.
[9] Woordenboek der Nederlandse taal
29-delig, 1916-1995.
[10] P.J. Harrebomée, Spreekwoorden
boek van de Nederlandse taal. 1856
1870.
Literatuur
[1] Vanhole, Kamiel (1954); Reeuw, steekspel om een heuvel
rug. toneelstuk, 2000.
[2] Reve, Gerard (1923); Het hijgend hert. roman, 1998.
[3] Noë, Frank (1959); De prooi, thriller, 1995.
[4] Kopland, Rutger (1939); Dit uitzicht, dichtbundel met
'De landmeter'. 1982.
[5] Viruly, Adriaan (1905); Kunst en vliegwerk, verhalen,
1970.
[6] Vestdijk, Simon (1898); Het glinsterend pantser, roman,
1956.
Samenvatting
Een land nog niet in kaart gebracht
In een literaire verkenning speurt Iman
Holleman naar het wezen van de landmeter
en zijn vakgebied. Daarbij ontmoeten we
onder andere de schrijvers Jan de Hartog,
Simon Vestdijk, Stijn Streuvels, Marten
Toonder en Willem Frederik Hermans.
Gerard Reve (roman), Frank Noë (thriller),
Franz Kafka (roman) en Kamiel Vanhole
(toneelstuk) kozen zelfs een landmeter als
hoofdpersoon. Daarnaast spreken Klaas
Schilder (theoloog) en Gerrit Mannoury (filo
soof) zich uit over de landmeter. Het motto
van de zoektocht is een dichtregel van
Slauerhoff: Een land nog niet in kaart ge
bracht; diverse citaten en weinig verheffen
de gezegdes zijn voor het eerst samenge
bracht.
TREFWOORDEN
Landmeetkunde, literatuur, analyse
Het witte doek
Er zijn twee films uitgebracht waarin een landmeter de hoofdrol
speelt. The Englishman who went up a hill and came down a mountain
(1995) is een Engelse film van Christopher Monger. In een aardige
rol als landmeter geeft Hugh Grant een redelijke toelichting op de
principes van de driehoeksmeting. De situatie is als volgt. Om
streeks 1917 zien de bewoners van het dorp Flynnon Garw (Zuid
Wales) zich geconfronteerd met het voornemen van een landmeter
om hun karakteristieke berg als 'heuvel' te classificeren, omdat
enige meters aan de normhoogte ontbreken. Tijdens 'onwerkbaar
weer' lossen de bewoners dit op door een bergje bovenop de berg te
bouwen. De landmeter K. van Franz Kafka [7] speelt de hoofdrol in
Russische kleifiguren-film The landsurveyor (1994) van Dmitiy Nau-
mov (TPM studio). Ons eigen taalgebied kent de Vlaams-Nederland
se film Mira (1971) van Fons Rademakers; het scenario van Hugo
Claus (met een ondergeschikte rol voor een landmeter) is geba
seerd op de streekroman De teleurgang van de waterhoek van Stijn
Streuvels [8]. Minst bekend wellicht is de Amerikaanse film White fe
ather (1955) van Robert Webb. Als de landmeter Josh Tanner zich in
het niemandsland tussen de strijdende partijen begeeft, karakteri
seert de Cheyenne Little Dog de landmeter als volgt: I don't know, he is
either quite brave hearted, or just plain stupid.
GEO-INFO 2004-2
landmeter lijkt me
wel wat voor hem
