werp op verschillende tijdstippen: bij
voorbeeld door kleine kaarten op te ne
men met klassen die dezelfde tint voor
dezelfde klasse-waarde kennen naast
grotere kaarten (schaal 1:1,5 miljoen)
die er vooral op gericht zijn de regiona
le verschillen op één bepaald moment
te visualiseren.
De voor behandeling gekozen thema's
zijn logisch gegroepeerd en vormen
een goed totaalbeeld van de demogra
fie. Er zijn twee jaartallenreeksen bij
gebruikt: een deel van de thema's
wordt behandeld voor de jaren 1850,
1900, 1950 en 2000 (ik noem het 'type
A'), het andere deel 1880, 1930, 1960,
2000 ('type B'). Het wordt niet duidelijk
gemaakt waarom niet dezelfde jaartal
len gebruikt zijn, het zal waarschijn
lijk vanwege het ontbreken van gege
vens zijn. De thema's zijn (met toevoe
ging mijnerzijds van het type jaartal
lenreeks): Bevolkingsomvang (A), Bevol
kingsgroei (A), Bevolkingsdichtheid (A),
Bevolkingsaantal binnen een straal van
25 km (A), Geboorte (B), Huwelijksslui
ting en -ontbinding (B), Sterfte (A), Zui
gelingensterfte (B), Migratie (B), Leef
tijd en burgerlijke staat (A), Huishou
dens en gezinnen (A), en tenslotte Niet-
Nederlanders en Allochtonen (A). Al de
ze thema's worden nationaal en
regionaal behandeld: nationaal aan de
hand van lijngrammen en tabellen en
regionaal aan de hand van kaarten.
Het is schokkend dat de atlas begint
met een tweetal kaarten van de bevol-
Deze facsimile-uitgave van de col
lectie oude kaarten van de provin
cie Groningen, aangelegd door de oud
directeur van de Provinciale Water
staat van Groningen, ir. Johan Kooper,
is uitgebracht ter gelegenheid van de
gelijknamige tentoonstelling. Die col
lectie was door Kooper samengesteld
om als bron te dienen voor een door
hem geschreven boek, Het waterstaats
verleden van de provincie Groningen, dat
in zijn sterfjaar 1939 verscheen. De in
een band bijeengebonden collectie
was gaan zwerven door de provinciale
burelen, maar is weer getraceerd en
gerestaureerd, hetgeen in bovenge
noemde tentoonstelling uitmondde.
kingsomvang per gemeente, die gecon
strueerd zijn volgens een volstrekt ver
keerde methode: absolute aantallen
voor resp. 1850,1900,1950 en 2000 zijn
met de choropleet-methode aangege
ven (die is alleen voor relatieve gege
vens bedoeld), en bovendien met stop-
lichtkleuren (vooral geschikt om een
afwijking van een gemiddelde te visu
aliseren) in plaats van met in grijs
waarde oplopende kleuren. Een treuri
ge blunder. Die stoplichtkleuren had
den juist weer wel gebruikt moeten
worden bij de volgende serie, waar de
ontwikkeling in de bevolkingsgroei
aan de hand van indexcijfers wordt ge
visualiseerd. Het is dus jammer dat
men er niet even een kartograaf bij be-
De hier besproken atlas is daar het blij
vende resultaat van.
De atlas wordt ingeleid, en is met mis
sende stukken uitgebreid, door Mein-
dert Schroor, die we kennen van de
facsimilé-uitgaven van de Groningse
prekadastrale kaarten in de Atlas der
Stadslanden van Groningen (1997) en de
Atlas der Provincielanden van Groningen
(1996). Ditmaal betreft het geen groot
schalige perceelkaarten maar klein
schalige overzichtskaarten, in eerste
instantie geselecteerd op hun relevan
tie voor de waterstaatsgeschiedenis
van de provincie. In handen van
Schroor worden het ook bronnen voor
de landschappelijke, sociaal-economi-
trokken heeft om naar de kaarten te
kijken. Verderop worden er slechts
choroplethen gebruikt voor relatieve
cijfers, met een verantwoorde legenda.
Er zijn geen type-kaarten opgenomen,
bijvoorbeeld van het type bevolkings
ontwikkeling.
De meeste kaarten zijn getekend op de
schaal 1:1,5 miljoen, wat een goede
leesbaarheid garandeert, en de afzon
derlijke gemeenten nog goed laat
onderscheiden. Ten behoeve van de
oriëntatie had men enkele gemeente
namen kunnen toevoegen. Op de losse
overzichtskaarten van de gemeente
lijke indeling uit 1850 en 2000 staat
een cijferverwijzing naar de elders
terug te vinden gemeentenamen opge
nomen; pijltjes hadden het identifice
ren van in delen gesplitste gemeentes
vergemakkelijkt. Er is geen sprake van
internationale vergelijking hoewel dat
wel tot de doelstellingen van het NIDI
behoort: zaken zoals de pas in het
nieuws gekomen, naar Europese maat
staven relatief hoge zuigelingensterfte,
komen niet aan de orde.
Conclusie is een over het algemeen -
zeker ook door de goed gekozen il
lustraties - adequate en boeiende pre
sentatie. Het is jammer dat de gebleken
zorg voor tekst en beeld zich niet ook
tot alle kaarten heeft uitgestrekt: het is
nu een wat fantasieloze kartografie
met enkele storende fouten.
Ferjan Ormeling
sche en cultuurhistorische ontwikke
lingvan de provincie.
In de inleiding van 50 bladzijden be
gint Schroor met een verdienstelijk
overzicht van de ontwikkeling van de
kartografie van deze streken, tegen de
sociale, politieke en economische
achtergrond. Het enige, niet zwaartil
lende bezwaar dat men ertegen kan in
brengen is, dat er een scheiding wordt
gemaakt tussen de utilitaire water-
staatskaarten van de 19e en 20e eeuw
en de 'om esthetische en prestigieuze
redenen' vervaardigde kaarten uit vo
rige eeuwen. Die tegenstelling is mijns
inziens onterecht: ook de 16-18e eeuw-
se kaarten zijn in eerste instantie om
utiliteitsredenen vervaardigd. Dat het
toen gebruikelijk was om gebruiks
voorwerpen meer te versieren dan
thans usance is doet daar niets aan af.
Meindert Schroor - De Atlas van Kooper
Oude kaarten van de provincie Groningen. 148 pagina's, formaat 24x34cm, met kleurenre
producties van 70 kaarten. Met losse map van de, ook in het boek opgenomen, uitslaande
kaarten. Uitgeverij Profiel, Postbus 7, 9780 AA Pedum. ISBN 90 5294 276 5. Prijs 47,50.
karn I3a Zuigelingensterfte per gemeente, 1979
GEO-INFO 2004-2
