1
Fig. 3.
Twee van de 16
kaarten werd gesproken. Een talen-
lcaart van Kameroen in PGM heet dan
stippen gekarteerd en het overheersen van bepaalde in
dustrietakken is met tekst aangegeven: katoenindustrie in
Twente, linnen in Brabant, tabak in de Gelderse Vallei, pa
pier op de Veluwe en scheepsbouw in Groningen. De han
del op het ernaast gelegen kaartje is gekwantificeerd op ba
sis van het per inwoner aangekomen aantal tonnen han
delsgoederen. Bovendien zijn de belangrijkste havens en
handelssteden aangegeven.
Niet alleen vanuit Nederland vond men de weg naar PGM,
ook vanuit Indonesië vanwaar bijvoorbeeld Franz Jung-
huhn zijn geomorfologische kaart van de Vulkanen op Java
naar Gotha opstuurde. En met topografische kaarten, voor
beelden van de resultaten van de expedities die naar Neder-
lands-Indië werden uitgerust zoals door het Koninklijk
Nederlands Aardrijkskundig Genootschap (KNAG), ging het
net zo. lie kan bijvoorbeeld de exploratielcaart noemen die is
vervaardigd door D.D. Veth, de zoon van de voorzitter van
het KNAG, als resultaat van de expeditie van het KNAG naar
Midden-Sumatra, waaraan hij van 1878-1879 deelnam. Ook
de zwaartekrachtmetingen van Vening Meinesz, met de
onderzeeboot KXIII, zullen later in PGM hun lcartografische
neerslag vinden, met de afwijkingen van de zwaartekracht
in milligal aangegeven. Nog zo'n Nederlandse inzending
wordt gevormd door een drietal kaarten van F. Leyden uit
1926. In die periode werd er druk gediscussieerd over het
uitbrengen van een nationale atlas van Nederland, er was
een redactieplan en men was geld aan het zoeken, wat niet
erg lukte. Ik lean me voorstellen dat Leyden dit kaartmateri
aal, over bevolkingsdichtheid, woondichtheid en huizen
dichtheid, ooit voor zo'n nationale atlas had bedoeld. Deze
Nederlandse voorbeelden zijn representatief voor wat er uit
andere Europese staten aan materiaal naar Gotha werd ge
stuurd.
kaartjes van Kuyper ook een etnografische kaart, ook al be-
gepubliceerd in de
tweede jaargang
van PGM in 1857.
treft het alleen de aanduiding van de
verschillende taalgroepen. In Duits
land zijn niet veel voorbeelden te vin
den van complexe economische kaar
ten, de statistiek was er door de veel-
staterij nog niet zo ontwikkeld als in
centraal geregeerde landen als Oosten-
rij k-Hongarije of Rusland. Wanneer
dergelijke kaarten worden opgeno
men in PGM zijn die meestal in die be
treffende landen zelf vervaardigd.
We kunnen ons nu nauwelijks meer
voorstellen, gewend als we zijn aan sa
tellieten, hoeveel moeite het twee ge
neraties lcartografen geleden nog ge
kost moet hebben om het overzicht
van een bepaald verschijnsel te krij
gen, zoals bijvoorbeeld van de bosarea-
len in Europa in 1914. Voor zo'n kaart
moest men vroeger per administratief
gebied een schatting maken van de
grootte van het bosareaal, ofwel de
bosarealen werden op topografische
kaarten waarop ze stonden aangege
ven geplanimetreerd en die uitkom
sten werden dan tot overzichtskaarten
gecompileerd. Dit leidde tot onnatuur
lijke (want administratieve) grenzen
op de uiteindelijke kaart. Dat steekt
scherp af tegen de huidige mogelijk
heid om permanent de bosverbreiding
te monitoren aan de hand van satel-
lietbeelden.
Die bewerkelijkheid gold ook voor de
neerslagkaarten, de meest voorkomen
de soort thematische kaart bij Peter-
mann. Men moet zich realiseren wat
Eind 19e eeuw kregen we in Europa de epidemieën onder de
knie, vooral door constructie van riolering en waterleiding,
maar daarvóór kwam met name een cholera-epidemie re
gelmatig uit Azië over. Kaarten van epidemieën werden dan
ook regelmatig in het tijdschrift opgenomen. Rond de Bal
kanoorlogen en de Eerste Wereldoorlog is er sprake van gro
te belangstelling voor nationaliteiten en talen; het is de tijd
van nationalisme en volksstemmingen. En we vinden daar
veel voorbeelden van in PGM. Maar ook etnografie is een Dr. Rupert Schaab, Hoofd van de afdeling Gotha van de
onderwerp. Ons Europacentrisme leidt ertoe dat er binnen Universiteitsbibliotheek van Erfurt, toont kaartmateriaal uit de
Europa van talenlcaarten en erbuiten van etnografische collectie van Perthes, nog bewaard in de oorspronkelijke kasten.
GEO-INFO 2004-4
ié i
v
Sociaal-economische en fysische karteringen
IhlU
