Rt^cnfci rl t van N icderl and] bull Indian
schrijving een essay van honderd pagina's toegevoegd dat
de rol beschrijft van PGM en van zijn verschillende redac
teuren tot 1945. Daarmee wordt de ontwikkeling geschetst
en wordt dit fenomeen toegelicht, want hoe kon zo'n tijd
schrift dat zich op ontdekkingen specialiseerde, midden in
het Duitse Thüringen, zonder enige maritieme traditie, ont
staan? Mogelijk is de reden daarvoor dat het hier om een la-
gelonengebied ging, op niet te grote afstand van intellectu
ele centra zoals Berlijn, waar bijvoorbeeld Von Humboldt,
dé grote gangmaker van de thematische kartografie, resi
deerde.
de productie van een neerslaglcaart al- Fig. 4.
lemaal veronderstelt: zo'n kaart is ge- Detail van een
baseerd op langjarige gemiddelden, neerslagkaart van
meestal dertig jaar, van een groot aan- Nederlands-ïndië,
tal waarnemingsstations, en die cijfers PGM 1932.
moesten eerst worden uitgewisseld.
Dankzij instanties als PGM is hierin ge
standaardiseerd, werden de perioden
vastgelegd waarover men het ge
middelde bepaalde, zijn er klassen
grenzen afgesproken en meettechnie
ken gedefinieerd. Er zit dus een gewel
dig complexe procedure achter de pro
ductie van zo'n kaart. Het intekenen
van de isolijnen en het opnemen van
zo'n kaart in PGM is dus maar het top
je van de ijsberg. Waren de aantallen
waarnemingsstations te gering, of al
leen representatief voor de onmiddel
lijke omgeving, bijvoorbeeld vanwege
hun hoogteligging, dan mocht men de
isolijnen niet doortrekken. Dat is te
zien in fig. 4, hier een neerslagkaart
van Indonesië, met in het westen van
Celebes een gebrek aan weerstations.
Het blijft uitermate interessant te vol
gen wat voor soort artikelen en kaar
ten er wanneer in PGM werden opge
nomen, en welke gebieden of thema's
wèl of juist niet zijn gevisualiseerd.
We worden daarbij sedert februari
2004 geholpen door het verschijnen
van een bibliografie van de in PGM ver
schenen kaarten, vervaardigd door Jan
Smits, sedert 1979 beheerder van de
kaartverzameling van de Koninklijke
Bibliotheek. Hij heeft - nog met het
CCK-systeem dat voor deze uitgave ge
converteerd moest worden - een be
schrijving van de 3500 lcaartbladen
van PGM vervaardigd, en aan die be-
Jan Smits heeft het materiaal verder toegankelijk gemaakt
en opengelegd door de toevoeging van indexen naar gebied,
naar auteur, naar titel en naar thema. Die indexen staan
ook op de CD-ROM die bij de bibliografie gevoegd is,
waardoor het materiaal uiterst makkelijk te doorzoeken is.
Een honderdtal van de 3500 kaarten is in kleur afgedrukt,
maar oolc in digitale vorm op die CD opgeslagen. Nu de
bibliografie eenmaal uitgegevens is, kunnen we ook nagaan
wat de impact geweest is, bijvoorbeeld hier in Nederland,
en in welke mate de kaarten uit PGM als bron fungeerden
voor nieuwe kaarten of cartons in de Bosatlas. Al de in
dexen in de bibliografie vormen daarvoor een geweldig ge
reedschap.
Ter afsluiting van de productie van de bibliografie werd in
februari 2004 een bezoek gebracht aan het bedrijf Justus
Perthes in Gotha, dat inmiddels door de educatieve uitge
verij Klett uit Stuttgart is opgekocht en thans Klett-Perthes
heet. Die uitgeverij heeft alles zó goed bewaard, dat deze te
vergelijken is met uitgeverij Plantijn-Moretus in Antwer
pen. Daar is alles bewaard van 1550-1790, zowel producten,
financiële stukken, als correspondentie, en dat geldt ook
voor Perthes. Het hele archief is nu overgenomen door de
Universiteit van Thüringen en zal in Gotha in Slot Frieden-
stein worden ondergebracht. De graven van Salcsen-
Coburg-Gotha, wier voorvaderen Luther op de Wartburg
onderbrachten, hebben een bibliofiele traditie, en hun col
lectie is qua manuscripten één van de vier rijkste van
Duitsland. Daar is dus nu het archief van Perthes aan toe
gevoegd, maar door personeelsgebrek is de collectie nog
niet voor het publiek toegankelijk. Speciaal ter gelegen
heid van het gereedkomen van de bovengenoemde biblio
grafie werd de Nederlandse delegatie toegelaten en in staat
gesteld het materiaal te bewonderen en te gebruiken: we
hebben de correspondentie kunnen inzien tussen Peter-
mann en de geografische coryfeeën en ontdekkingsreizi
gers die hun materiaal aan hem stuurden, we hebben
de manuscriptlcaarten bewonderd en bovenal de bibliofiele
en documentatietraditie die ons in staat stelde al dat mate
riaal terug te vinden.
De bibliografie, getiteld Petermann's Maps, cartobibliography of the
maps in Petermanns Geographische Mitteilungen 1855-1945, is versche
nen in de reeks Utrechtse historisch-geografische studies, en wordt
geredigeerd door EXPLOKART, het historisch-geografische onder
zoeksprogramma van de Universiteit Utrecht. Uitgegeven door
Hes De Graaf Publishers, ISBN 90 6194 249 7, prijs 150,—.
GEO-INFO 2004-4
1
nftiHp u Am
a»i i- K
P»
ia'
j
i
BB
r
0»
A
-
1
u
De openlegging van PGM
doorJan Smits
Tot slot
