210
De verovering van
Loki (Ceram) door
de buurt van die stad. Eén van de be
langrijkste onderdelen van de atlas is
Arnold de Vlamingh de zogenaamde "geheime atlas van de
z
De meest bijzondere verzamelatlas is die van de Amster
damse advocaat Laurens van der Hem (1621-1678). In 1662
kocht hij van Joan Blaeu een ongekleurd exemplaar van de
Latijnse Atlas Maior. Net als overige verzamelaars breidde hij
deze atlas uit met honderden kaarten en prenten, maar ook
met tekeningen en teksten. De kaarten en prenten liet hij
inkleuren door de meester-inkleurder Dirclc Jansz. van San
ten. De door Van der Hem samengestelde verzameling
steekt ver uit boven die van tijdgenoten. Op de eerste plaats
bevat zijn verzameling een grote hoeveelheid origineel ma
teriaal: tekeningen en manuscriptlcaarten die vaak speciaal
voor Van der Hem vervaardigd waren. Op de tweede plaats
was Van der Hem meer geïnteresseerd in de 'onbekendere'
gebieden, zoals Oost- en West-Indië. Zijn tijdgenoten be
perkten zich veelal tot de bekendere gebieden, zoals Neder
land en Italië. Vooral het originele materiaal is van het
grootste belang. Van der Hem slaagde erin unieke tekenin
gen en manuscriptkaarten te verwerven. Zijn atlas bevat
bijvoorbeeld de eerste betrouwbare tekeningen van het
landschap in de Zwitserse Alpen, die de tekenaar Jan Haclca-
ert tijdens zijn reizen in de jaren 1650 gemaakt had. Reinier
Nooms leverde tekeningen van kusten en havens van de
Middellandse Zee, waarbij die van de Noordafrilcaanse ste
den van grote waarde zijn omdat van die steden nauwelijks
betrouwbare informatie bestond. Andere tekenaars van wie
veel werk in de atlas is opgenomen zijn Willem Schellinks
(Frankrijk, Sicilië, Malta, Engeland), Lambert Doomer
(Nederland, Engeland), en Herman Saftleven (de Rijn). Een
van de delen bevat tekeningen van Laurens' broer Herman
van der Hem met de stad Bordeaux en de landschappen in
van Outshoorn op
27 juni 1652.
Tekening uit een
van de banden van
de zogenaamde
"Geheime atlas
van de VOC"
catalogusnummer
40:15).
Joan Blaeu:
De prefectuur
Pernambuco in
Brazilië met
afbeelding van de
productie van
suikerriet.
Handgekleurde
kopergravure
catalogusnummer
45:08).
Verenigde Oostindische Compagnie,"
bestaande uit vier banden met honder
den manuscriptkaarten en tekeningen
van het handelsgebied van die Com
pagnie. Van Johannes Vingboons, de
kaartenmaker van de Verenigde Oost
indische Compagnie, ontving Van der
Hem tientallen kaarten en tekeningen
van het handelsgebied van die Com
pagnie. Deze kaarten zijn wellicht
door tussenkomst van Joan Blaeu, de
officiële kaartenmaker van de VOC, ge
tekend door Johannes Vingboons. Be
halve tekeningen is ook een groot aan
tal prenten toegevoegd. De delen van
Frankrijk bevallen vele prenten van
steden en kastelen door de graveurs Is
rael Silvestre, Adam en Nicolas Perelle
en Jean Marot. De delen van centraal
Europa zijn vooral uitgebreid met
prenten uit de Topographia en Theatrum
Europaeum van Matthaus Merian.
Reeds gedurende zijn leven was de at
las van Laurens van der Hem beroemd.
Diverse reizigers brachten een bezoek
om de atlas te mogen zien. Onder hen
was prins Cosimo III de' Medici, de toe
komstige groothertog van Toscane, die
in 1668 een bezoek aan Van der Hem
bracht en de atlas met lovende woor
den in zijn notitieboek omschreef. De
meest uitgebreide beschrijving van
Van der Hems verzameling is gemaakt
door Daniël van Papenbrouclc, die in
1671-72 in Amsterdam verbleef om
met Joan Blaeu over de uitgave van het
reusachtige hagiografische werk, de
Acta Sanctorum, te onderhandelen. Hij
schrijft in zijn verslag dat Laurens van
der Hem de elfdelige Atlas Maior van Jo
an Blaeu "in dertig banden [had] ver
deeld, waarvoor hij van alle kanten
zeer zeldzame platen had verzameld
en bijeengezocht. Vele (vooral met be
trekking tot de Nieuwe Wereld) had
hij verkregen van ooggetuigen, ofte
wel mensen die het met eigen ogen
hadden gezien; deze platen waren met
de hand getekend of geschilderd. Heel
de rest, in koper gedrukt, geschonken
door Blaeu of door hemzelf overal van
daan verworven, had hij met zeer ver
fijnde miniatuur en goud laten versie
ren. Hij had een mannetje dat vele ja
ren niets anders deed dan alleen dit
werk. Op eigen krachten had hij ook
nog erudiete aantekeningen toege
voegd aan de platen waar geen teksten
GEO-INFO 2004-5
3
O
bc
o
U
C
C
aj
ej
O
4—
rC
CU
cj
CU
co
r—
*r3
.2
De Atlas Blaeu-Van der Hem
